Patroon:
Laurentius
Schotanus, Beschrijvinge van Frieslandt, ex. in Tresoar nr. 3187 a Gesch., 219, 17e-eeuwse aantekening in margine.
In 1482 is sprake van het ‘synt Katerinna lant’,
OFO I, nr. 320; vgl. Verhoeven, 81.
Bijzonderheden:
Op 23 maart 1472 verklaren de parochianen van Akkrum een regeling te hebben getroffen met de prior en het convent te Haske over de bediening van hun kerk, de keuze van de pastoor en rechten op bepaalde goederen van de kerk. Onder meer wordt bepaald dat het personaatschap met het pas-toorshuis en het huis van de ‘jongerschap’ (vicarie) over 20 jaren aan de parochianen zullen komen. Na dezelfde tijd zullen de parochianen vrij zijn een priester buiten de orde te kiezen die nochtans het consent van prior en convent zal moeten hebben.
Arch. Haskerconvent nr. 43 reg. 8.
Mol geeft aan dat het initiatief hiertoe van het convent uit gekomen moet zijn. De congregatie van Windersheim, waarbij het convent te Haske zich had aangesloten, wenste geen zielzorg in de parochiekerken. De parochianen hadden juist belang bij pastoors uit het convent omdat de kwaliteit van de kloosterlingen door de windesheimse hervorming verbeterd was. Het resultaat is blijkbaar een compromis geweest.
Vgl. Mol, De Friese huizen, 79.
Wanneer het (augustijner) klooster rechten verwierf op de kerk inclusief de pastorie en de vicarie is onbekend. In 1315 behoort Akkrum tot de kerken die de bisschop aan zich houdt bij het treffen van een regeling met de commanderij te Nes.
ARDOU nr. 2291; Berkelbach van der Sprenkel nr. 309.
Reeds in 1472 is sprake van een vicarie alhier,
Arch. Haskerconvent nr. 43 reg. 8.
FT, nr. 35.
1389
…brand
Arch. Klooster Klaarkamp nr. 60 reg. 3 (naamloos), fragment van de naam uit het zegelrandschrift (Tresoar, Zegelfoto nr. 1204).
pastoor alhier, was kanunnik van het convent te Haske.
OFO I, nr. 97; hij was ‘canonicus’ (dus kanunnik van het Haskerconvent) blijkens het zegelrandschrift (Tresoar, Zegelfoto nr. 743).
1464
Henrick Ade…
Arch. Klooster Aalsum nr. 17 reg. 32; ‘Ade…’ blijkens het zegelrandschrift (Tresoar, Zegelfoto nr. 887).
1472
Koenraad
Van Burmania, 2.
1474 - 1476
Waltia/Wolterus Johannis
komt in 1474
OFO I, nr. 247; volledige naam volgens het zegelrandschrift (Tresoar, Zegelfoto nr. 806).
OFO I, nr. 268. Hij heet hier Waltia en wordt door Sierksma (die het door Jorrit Andringa opgestelde en daar Waltia bezegelde testament dateert op 1496!) volkomen ten onrechte vereenzelvigd met Watse (Waltkia) Sierks Sierksma, heerschap, ov. 1499, Sierksma, k. 413.
In 1481 verkoopt Sywert Jella Oenkama goederen in de Bantstermieden aan het convent te Haske. Van twee percelen is aangegeven dat hij ze kocht onder het zegel van heer Herman, die ook zijn pastoor was.
OFO I, nr. 306.
OFO I, nr. 306.
1480 - 1481
Jacobus Sinonis
komt in 1480 en 1481 als pastoor alhier voor; zijn volledige naam blijkt uit het zegelrandschrift.
Arch. Klooster Aalsum nr. 72 reg. 102 (Tresoar, Zegelfoto nr. 912), nr. 22 reg. 32 (Ibid. nr. 1016).
Tresoar, Zegelfoto’s nrs. 132, 134, 137.
1486 - 1493
Hotthye Andringa
komt voor het eerst als pastoor alhier voor in 1486
Arch. Klooster Aalsum nr. 63 reg. 108.
Arch. Haskerconvent nr. 4 reg. 43.
plaatselijke hoofdelingenfamilie.
Brouwers, Andringa, 16.
‘Kaplahothia’, wordt in de rekening van de bisschoppelijke vicaris over 1493/4 als pastoor alhier vermeld.
Heeringa, Rekeningen II, 59.
komt vanaf 1501 als pastoor alhier voor
ARDOU nr. 2263.
ARDOU nr. 2263; Arch. Haskerconvent nr. 1A, 150. De achternaam volgens het zegelrandschrift bij OFO II, nr. 231 (Tresoar, Zegelfoto nr. 859).
ca 1518 –1525
Fredericus Dokonis
geeft in 1525 aan hier nu circa 7 jaren als pastoor te staan.
Hof nr. 93 d.d. 26 mei 1525.
1535
Abel Alberts Dooks
Rijksarchief Gelderland, Arch. Waardenburg en Neerijnen nr. 51.
In 1540/1 komt hij als pastoor alhier voor.
Kuiken e.a., Stadsrekening Groningen 1540/1541, 37.
1544
Lambert Joichimsz.
BB I, 28.
1557/8 - 1560
Boldewijn van Culemborg
RR nr. 21, 56 (1557/8) resp. RA Sneek nr. 141, 262v. (1560).
Hij overleed korte tijd na 1560 en werd opgevolgd door
In maart 1564 geeft hij, destijds pastoor en vervolgens vicarius alhier, aan bij de verkrijging van pastorie en vicarie diverse kosten te hebben gemaakt. De gemeente heeft hem enige vergoeding betaald terwijl de commandeur van Nes hem alle ingekomen ontvangsten van de pastorie na het overlijden van de pastoor Boldewijn had toegezegd. Hij verklaart de pastorie en later de vicarie uit vrije wil te hebben geresigneerd. Tot 1 mei a.s. zal hij de dienst op de pastorie nog waarnemen en daarvoor vergoedingen ontvangen.
Protocol Cleuting, 165.
1568 - 1579
Jemcke/Johannes Hylconis
Jemcke komt voor het eerst als pastoor voor in 1568,
Arch. Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg nr. 1465.
RA Rauwerderhem nr. 1, 54v.
Collectie Gabbema nr. 213, 75-76.
De vicarie moet reeds in 1472 hebben bestaan en stond toen blijkbaar evenals de pastorie
onder het Haskerconvent; de rechten werden toen overgedragen aan de parochianen.
Arch. Haskerconvent nr. 43 reg. 8.
trocinium is niet rechtstreeks bekend maar de vermelding van ‘synt Katerinne land’ in 1482
OFO I, nr. 320.
zal hierop betrekking hebben.
1476
Boldewin
OFO I, nr. 266.
1501
Garbrandus
ARDOU nr. 2263.
ca 1518/9-1535
Bernardus Bernardi
verklaart in mei 1525 hier reeds 6 jaren als vicarius te staan
Hof nr. 93 d.d. 26 mei 1525.
Hof nr. 16688, 117. Het lijkt ons de vraag of hij dezelfde is als Bernardus Bernardi, van Sneek, 19 juni 1523 te Keulen als student ingeschreven, Zijlstra, nr. 5177.
1544
Fedde Sytziema
BB II, 29.
(waarschijnlijk dezelfde als Fedde, pastoor te Kortehemmen*). In (1548?) 1550 is hij pastoor te Hemrik*.
wordt in 1560 als priester alhier genoemd.
Van Burmania, 2.
aanvankelijk pastoor (zie aldaar), later vicarius alhier; hij resigneerde de vicarie omstreeks maart 1564.
Protocol Cleuting, 165.
van Akkrum, werd 20 september 1564 op de titel van de vicarie alhier geëxamineerd om tot alle wijdingen te worden toegelaten.
ABU nr. 550*, 124v.
Friso, werd 18 september 1567 op de titel van de vicarie alhier geëxamineerd om tot de wijding van subdiaken te worden toegelaten.
Ibid., 142v.
Vanaf 1571 (1570?) was hij pastoor te Akmarijp*. Hij zal dezelfde zijn als
Jaucke, één van de gelegitimeerde kinderen van Anne Jauckes/Annius Joannis, pastoor te Terkaple*.
werd 10 november 1570 als vicarius alhier geïnstitueerd.
Jan nr. 1168.
werd 25 juni 1572 als vicarius alhier geïnstitueerd.
Jan i. 1168.
RA Rauwerderhem nr. 1, 189. Zie ook bij de Andringaprebende alhier.
werd 7 augustus 1576 als vicarius alhier geïnstitueerd.
St. Jan i. 1168.
1577 – 1579
Wilhelmus Jacobs
Willem wordt als vicarius alhier vermeld in 1577,
Van Burmania, 2.
Gabbema nr. 213, 75-76.
Op 15 mei 1476 legateert Jorret Andringa aan de ‘prove’ die zijn broer Tyaerd ‘bigonnen
hat’.
FT, nr. 35.
rum als stichter van het Andringaleen.
Oudmunster nr. 32-1, 108.
BB II, 30.
In 1581 procederen Thiaert Gosses van Andringa en zijn zuster (kleinkinderen van Thiaert,
broer van de in 1544 genoemde Jorrit) en Gosse Andringa c.s. (kleinkinderen van
evengenoemde Jorrit) anderzijds over dit leen waarvan dan gezegd wordt dat de voorouders
van de twee laatstgenoemde broers Thiaert en Jorrit het hebben gesticht.
Arch. EVC nr. 5161. Voor sterfjaar na 1528: Brouwers, Andringa, 17-18.
wordt het het ‘derde leen’ genoemd.
Arch. EVC nr. 5161.
Het patrocinium van deze prebende is niet bekend.
tevens pastoor te Beetsterzwaag*, komt in 1502 als prebendaat voor.
ARDOU nr. 2262.
Daarna is de geschiedenis onduidelijk. Jorrit Andringa had destijds de prebende aan één
van zijn zoons (een naam wordt niet genoemd) gegeven en verzocht Keimpe van Martena,
raad van de keizer († 1538), te schrijven aan mr. Rienck, pastoor te Goïngarijp, als
voogd over de kinderen van Thiaert Andringa († na 1528, voor 1543) om deze te
bewegen de grietman te verzoeken de nominatie te bezegelen; zelf had hij ook aan mr. Rienck
geschreven.
Arch. EVC nr. 5161.
Op 28 mei 1549 wordt in het proces tussen dr. Alexius van Geel namens zijn zoon tegen
Gabbe Andringa (de zoon van Jorrit) cum suis uitgesproken dat deze moet restitueren alle
inkomsten uit het (derde) leen of de prebende, genaamd Andringa, door wijlen Jorrit An-
dringa over de periode 1532 tot en met 1537 ontvangen.
Hof i. 16690, 7. Arch. van Andringa de Kempenaer i. 598 noemt de sententie d.d. 4 mei 1549 tussen van Geel ener- en Gabbe en Jarich Andringa, mede namens hun broers en zusters anderzijds. Degene die deze aantekeningmaakte moet dan de beschikking hebben gehad over de volledige tekst van de sententie (gewezen 4, uitgesproken 28 mei 1549). Het Sententieboek uit deze periode is niet bewaard gebleven.Het proces kreeg blijkbaar nog een vervolg: Hof i. 16690, 63, 17 juni 1550. Blijkens de aangehaalde notie in Arch. van Andringa de Kempenaer betrof het de beoordeling door het Hof van de ingediende declaraties.
zijn zoon Alexius - ook tegen een andere tak van de Andringa’s, te weten tegen Rienck An-
dringa, zoon van Gosse; 15 september 1551 werd daarin vonnis gewezen door het Hof.
De sententie, die niet bewaard bleef, wordt vermeld in: Arch. van Andringa de Kempenaer nr. 598. Het Sententieboek uit deze periode bleef niet bewaard. De zaak wordt vermeld in Hof nr.16690, 178, 3 september 1551.Brouwers acht de kans groot dat Rienck op kosten van de prebende wilde studeren (Brouwers, Andringa, 28). Hij zou later priester zijn geworden (ibid.). Zijn identificatie met de in 1559 te Keulen en 1564 te Orléans rechten studerende Reynerus (Rienck) Andringa (Zijlstra nrs. 6535, 9809) is onjuist; dat was de latere dr. Rienck Andringa (Brouwers, Andringa, 29). Het zou kunnen zijn dat de in 1548 met de prebende voorziene Reyneko Godefridi dezelfde was als Rienck Gosses (al zou men dan voor de verlatinisering eerder Goswini hebben verwacht). De begeving aan Reyneke Goverts ook meegedeeld in Oudheden en Gestichten, 214 en Van Burmania, 2. Familieaantekeningen van Andringa (Arch. van Andringa de Kempenaer nr. 598) noemen daarentegen – zonder verdere bijzonderheden – Rienck Andringa, die geestelijke was, zoon van Hotthye Andringa (broer van Thiaert en Jorrit) (zij het na een doorhaling van de naam Gosse en vervanging door Hotthye). Is één van hen wellicht de in 1575 vermelde heer Regnerus van Akkrum 46?
lijkt er daarom op dat van 1532 tot en met 1537
1532 - 1537
Alexius van Geel
Op 15 oktober 1537 geeft Henricus Ludolphi, pastoor te Leeuwarden-Oldehove*, aan dat de pastoor alhier er over klaagt dat zijn prebendaat, d.w.z. zijn onderpastoor, een vrouw heeft waarvan deze zegt dat het zijn echte huisvrouw is;
Aud. nr. 1475/1, 74-74v (niet in Microfiches Brussel).
1537? - 1546?
Pieter Johansz.
In 1544 wordt Jorrit Andringa als collator van de prebende vermeld.
Met zijn consent was deze door de stadhouder gegeven aan Pieter Johansz., kleinzoon van ‘Meester Hans’ te Leeuwarden.
BB II, 30.
cler., uit Akkrum, werd jure devoluto voorzien met deze prebende, gesticht door Tzyaedt Andringa de Ackerum en vacant door de demissie en inhabiliteit van Petrus Johannis, die de prebende 8 á 9 jaren had bezeten.
Oudmunster nr. 32-1, 108.
George zal geweest zijn Jarich, zoon van Jorrit voornoemd. Hij huwde vóór 1561.
Omdat de volgende begeving van begin 1548 is, zijn de bovenstaande tijdsbepalingen aangenomen.
van Akkrum, werd na overlijden of resignatie van Jaring, zoon van Georg Andringa, jure devoluto na Petrus Johannis met de prebende voorzien, door de bisschop, aan wie het begevingsrecht nu was vervallen, op 16 januari 1548 de prebende verleend
St. Marie nr. 2761, 45v en OKKN nr. 16, 36-37.
Mogelijk was hij Rienck Gosses Andringa (zie hiervoor).
1563
Frerick Gabbesz. Andringa
wordt in 1563 als clericus en prebendaat vermeld.
Arch. Provinciaal Bestuur 1813-1918 (1922) nr. 3776, 9v; Van Burmania, 2.
Brouwers, Andringa, 29-30.
Patroon:
Lambertus
Verhoeven, 81. In 1548 is sprake van ‘Sinte Lamberts kerckhove to Arum’’, FT, nr. 199.
Bijzonderheden:
Arum moet een zeer oude parochie zijn geweest. Noomen suggereert dat bisschop Ansfried (995-1010) de kerk heeft gesticht.
Geakunde Wunseradiel, 227. Tevens zijn daar twee sarcofagen, gedateerd medio 11e eeuw, gevonden, Ibid., 126.
Genoemd door Broer, Uniek, 455 n. 2.
Hierover: Broer, Uniek, 453-475. Overigens betwijfelt zij of hier sprake is geweest van een aartsdiakonaat in de volle betekenis daarvan, met name het recht om de seend – feitelijk de basis van de aartsdiakonale rechten – te houden, Ibid., 465.
Het lijkt er op dat de abdij kort na 1420 zijn rechten te Arum en Kimswerd verloor. Althans wordt nadien daarvan niets vernomen. Alleen te Witmarsum bleven zowel collatie- als aartsdiakonale rechten bewaard. De aartsdiakonale bevoegdheden zullen zijn overgegaan op de proost van St. Jan.
Aan wie de patronaatsrechten kwamen is niet bekend. Echter, op 7 april 1500 bevestigt paus Alexander VI Godfrid Liuwes van Beym (wel bedoeld zal zijn Sioerd Lieuwes Beyma) in het patronaatsrecht van de kerken te Arum, Pingjum*, Lollum* en Zurich*.
Arch. Bestuursinstellingen 1522-1581 nr 1192.
Ca 1550/2 worden voor Arum opgegeven de pastorie en een ‘klein’ leen.
St. Jan nr. 1165.
Niettemin waren er meer beneficia. Naast de pastorie is eind 14e/begin 15e eeuw steeds sprake van een vicarius perpetuus. Later wordt een dergelijke functionaris slechts spaarzaam genoemd. In de 16e eeuw is sprake van een vicarie, die reeds voor ca 1520 bestond.
ABU nr. 250-1, 8v.
nr. 93, 2v.
Hof nr. 93, d.d. 27 mei 1525.
Arch. EVC nr. 2578.
1368
Johannes
Arch. St. Paulusabdij nr. 30, 162.
Na zijn resignatie wordt door de abt van St. Paulus op 18 november 1394 gepresenteerd en geïnstitueerd
Ibid., 157.
1394 - 1417
Emerus van Harlingen
voordien vicarius perpetuus alhier.
Ibid., 157.
1412 - 1414
Johannes van Wilsem
De abt van St. Paulus verleent de kerk aan en institueert op 16 april 1412 Johannes van Wilsum, na de ‘libera resignatio’ van Emerus van Harlingen, die vervolgens vicarius perpetuus van de kerk wordt genoemd en last krijgt Johannes in het bezit van de kerk te stellen.
Ibid., 296v.
Ibid., 296v.
Emerus legde zich hierbij blijkbaar niet neer met het gevolg dat de abt van St. Paulus op 14 maart 1414 – gehoord hebbende de klachten van Emerus, pastoor alhier, dat hij na een rustig bezit van meer dan 18 jaren van zijn beneficie, daarin nu lastig wordt gevallen door Johannes van Wilsem op grond van bepaalde bewijsstukken, zijn ondergeschikten opdraagt Emerus in het rustige bezit van zijn beneficie te laten zolang de twist tussen beide priesters nog niet gerechtelijk door de abt is afgedaan.
Ibid., 314v.
Ibid., 316.
Ibid., 318.
Ibid., 318v.
Nadien is in het cartularium van de abdij over deze zaak niets aangetekend, maar blijkbaar bleef Emerus in het bezit van de pastorie totdat hij in 1417 resigneerde
Ibid., 355.
die de pastorie daarop nog slechts korte tijd heeft bezeten.
als pastoor alhier werd gepresenteerd.
Arch. St. Paulusabdij nr. 31, 35v (ongedateerd, ten tijde van abt Gerardus van Bomasse, 1420-1431).
komt in 1445 voor als pastoor alhier en deken van Franeker en Arum.
Jan nr. 935, 20vo.
Arch. Epemastate, IJsbrechtum (ter plaatse), nr. 10.
1456
Claes
Schotanus, Tablinum, 84.
1466
Sicka
OFO III, 6 (Van Burmania, 3 geeft: 1456).
pastoor alhier, stichtte in 1468 het klooster van de kruisbroeders te Franeker.
GA Franeker, Inv. Obreen reg. 20.
Zijlstra nr. 5225.
1481
Theodoretus
PB Hs 1466.
Op 17 november 1481 wordt meegedeeld dat hier momenteel geen pastoor is.
OFO IV, nr.59.
1486
Douwa
OFO IV, nr. 72.
1496 - 1501
Douwa
PG, nr. 160 resp. OFO I, nr. 453.
1507
Mr Jarich
OFO I, nr. 525.
tevens deken van Arum.
ABU nr. 231, 80.
(ca 1528/9?)
pastoor alhier, Gerrolt van Heerma en Lyeuwe Beyma, heerschappen, Epe Syersma, Tyete Baerdt en Wilck Meynarda, kerkvoogden, en de gemene meenslieden van Arum delen – in een ongedateerd stuk – aan de Stadhouder mee dat de vicarie, die ter begeving staat aan Zijne Majesteit (de landsheer dus), vacant is door de resignatie van heer Johannes Folkerts; zij stellen voor de pastoor te Abbega* in diens plaats te benoemen.
PB Hs. 1382, 389v-390v.
Deze Lyeuwe moet wel onderscheiden worden van mr. Lieuwe, als priester alhier genoemd bv. 20 september 1526
Hof nr. 16480, 189 (30 oktober 1528).
Stb. I, 35, ibid., 194.
Ibid., 194.
1531 - 1532
Johannes Sytzaz./Zytzama
Hij komt (kort na 28 februari) 1531 alhier (wel als pastoor) voor
nr. 90.
RA Hennaarderadeel nr. 36, 128.
RA Hennaarderadeel ., 165, 171.
Hof nr. 16481, 900.
Documentenboek van Sytzama.
In 1525 en 1528 komt hij als priester te Pingjum* voor, mogelijk kort voor of nadien te Harlingen*. In 1530 wordt heer Johannes Zijtzama zonder functie en standplaats genoemd.
RA Hennaarderadeel nr. 36, 406.
komt 17 oktober 1533 als pastoor alhier voor.
RA Hennaarderadeel nr. 20, 672.
1538 - 1543?
Johannes Folkerts
komt 6 juli 1538 en 20 oktober 1538 (hij tekent dan met patroniem) voor als pastoor alhier
Arch. Liauckamastate nr. 188
Arch. EVC nr. 2578.
te Oosterend* in een niet aangegeven jaar op 29 april tot pastoor alhier gekozen.
Tresoar, 1040 Hs, 38.
Hof nr. 16689, 259.
RA Hennaarderadeel nr. 37, 248.
RA Hennaarderadeel nr. 37, 41v.
1559 - 1567
Jacobus Jacobi Spanhemius
(dus afkomstig van Spannum), voordien pastoor te Hitzum*, werd 30 januari 1559 als pastoor alhier geïnstitueerd.
St. Jan nr. 1165.
Documentenboek Van Sytzama, 79.
Winsemius, Historiarum rerum, 88.
De naam van zijn onmiddellijke opvolger is niet bekend.
Een andere Jacobus Jacobi Spanhemius is van 1571 tot 1580 pastoor te Schalsum*.
1570 ( = ?1571)
N.N. (=? Sibrandus)
In december 1570 werd hier een nieuwe pastoor geïnstitueerd; zijn naam is niet aangegeven.
Jan nr. 1168.
PB Hs 1466.
werd 27 april 1574 als pastoor alhier geïnstitueerd; zijn naam is niet aangegeven.
Jan nr. 1168.
1576 - 1580
N.N./Sibe, Sybrandus
ontving op 5 april 1576 zijn institutie als pastoor alhier; ook ditmaal wordt een naam niet vermeld.
Jan nr. 1168.
PI, 230.
CE, 356.
(PB Hs. 1466 vermeldt nog dat Lou Fryttema, pastoor alhier, pastoor werd te Pieterburen (Gr.); een jaartal wordt niet aangegeven. Deze mededeling kan niet juist zijn: Fryttema, geboren ca 1527/8, was in 1558 pastoor te Pingjum*, in 1561 prebendaat te Wommels* en werd in 1562 pastoor te Eenrum (Gr.), waar hij in 1591 overleed. Te Pieterburen, waar in 1559 een nieuwe niet met name bekende pastoor kwam, is hij niet bekend.)
In de periode ca 1380 tot 1417 is steeds sprake van de vicaria perpetua alhier, een beneficie
naast de pastorie. Ook van dit beneficie bezat de abt van St. Paulus te Utrecht het collatie-
recht. In 1486 is sprake van de vicaria perpetua ad altarem S. Georgii alhier waarvan de
collatie (dan) bij leken berust.
Vaticaans Archief, Reg. Suppl. 864, 6v (mededeling van het Deutsches Historisches Archiv, , 10 oktober 1989).
NA, Arch. ACB nr. 389k.
Documentenboek Van Sytzama, 75-76.
vicarius perpetuus . Of het in de laatste gevallen om hetzelfde beneficie gaat lijkt ons de
vraag; waarschijnlijk gaat het om de vanaf het eerste kwart der 16e eeuw bekende vicarie.
na wiens resignatie door de abt van St. Paulus
1381 - 1382
Ghelmarus van Texel
op 24 november 1381met de vicaria perpetua alhier werd voorzien.
Arch. St. Paulusabdij nr. 30, 65.
1382 - 1387
Nicolaus van Koudum
diaken, met deze vicarie voorzien.
Ibid., 52.
1387 - 1394
Emerus van Harlingen
Ibid., 157.
die op 18 november 1394 als pastoor alhier wordt geïnstitueerd (zie hiervoor). Hij wordt opgevolgd door
gepresenteerd op 9 december 1394.
Ibid., 157v; in de datering is quarto doorgehaald en vervangen door quinto. Toch moet 1394 zijn bedoeld omdat de vacature anders meer dan een jaar zou hebben geduurd en Senco medio 1395 pastoor te Witmarsum werd.
resigneerde in 1401 waarna werd aangewezen
1401 - 1402
Anko van Harlingen
Ibid., 228v.
die hier in 1402 nog is.
Ibid., 227-228.
In het voorgaande werd reeds aangegeven dat hij in 1412 als pastoor alhier zou hebben geresigneerd en weer vicarius zou zijn geworden. Blijkbaar echter verdedigde hij met succes zijn rechten op de pastorie alhier; hij komt als vicarius dan ook niet meer voor.
Na diens resignatie wordt op 22 maart 1417 gepresenteerd
1417
Gerardus Gelmari van Texel
Ibid., 353v.
Nadien komen geen vermeldingen van deze vicaria perpetua in relatie met de abdij van St. Paulus te Utrecht voor.
scolarius van het bisdom Utrecht en door leken gepresenteerd ad perpetuam vicariam ad altarem S. Georgii te ‘Alduum’ in het diocees Utrecht, krijgt in 1486 toestemming zich buiten de daarvoor geldende termijnen tot alle wijdingen te laten bevorderen.
Vaticaans Archief, Reg. Suppl. 864, 6v (mededeling Deutsches Historisches Archiv, Rome, 10 oktober 1989)
perpetuus vicarius alhier, die zijn beneficie van de hertog van Saksen (toen
landsheer van Friesland) had verkregen en dit meer dan 13 jaren had bezeten, klaagt in oktober 1515 erover dat hij door de Geldersen is verjaagd.
NA, Arch. ACB nr. 389k.
komt in 1558 als perpetuus vicarius alhier voor.
Documentenboek Van Sytzama, 75-76.
De vicarie wordt voor het eerst in het eerste kwart van de 16e eeuw genoemd. Het patrocinium
tussen 1516-1524
Johan Dolvess
In een ongedateerd stuk staat bisschop Philips van Bourgondië (bisschop van Utrecht) de gemeente de inkomsten van de vicarie alhier toe nadat deze door vertrek of overlijden van Johan Dolvess vacant zal zijn geworden.
ABU nr. 250-1, 8v.
ca 1528/9?
Johannes Folkerts
resigneerde in een onbekend jaar waarna aan de landsheer, die de begeving van de vicarie heeft, wordt voorgesteld Myrck, pastoor te Abbega*, met de vicarie te voorzien.
Tresoar, Hs 1382, 389v-390v.
Of hij hier inderdaad is gekomen is niet bekend.
1543 - 1550
Feddrick Sybez.
komt in 1543 voor het eerst als vicarius alhier voor.
BB I, 306.
RA Hennaarderadeel nr. 37, 350, 2 juni 1546.
RR nr. 49, 3.
RR nr. 49, 10.
Fedde Sibrandi, van Edens, werd 1511 student te Wittenberg en 14 juli 1413 te Keulen,
Zijlstra nrs. 2822 en 11878.
Domkapittel nr. 2544, 39. De diakenwijding werd niet gevonden.
AAU 24, 1897, 2.
tot dan vicarius te Minnertsga*, kreeg 27 maart 1550 het placet op zijn presentatie als vicarius alhier.
RR nr. 49, 10.
wordt 6 oktober 1554 als vicarius genoemd.
nr. 16691, 24v.
1572 - 1580
Johannes Jacklesz.
wordt in 1572 als vicarius alhier genoemd
PB Hs 1466.
CE, 357.
Onze Lieve Vrouwe prebende
Deze moet reeds aan het einde van de 15e eeuw hebben bestaan. Het patrocinium blijkt uit de
opgave in 1543.
BB I, 307.
1494/5 - na 1540
Mr Lyeuwe Bonia
In 1525 geeft Lieuwe, prebendaat alhier en geboren in Friesland, aan reeds 28 jaren in het bezit der prebende te zijn.
nr. 93, 2v.
ABU nr. 231, 77.
nr. 16481, 924.
BB I, 307.
in 1543 als prebendaat van de Onze Lieve Vrouwe prebende genoemd
BB I, 307.
is hier nog prebendaat in 1547.
Arch. Van Burmania – Van Eysinga nr. 40.
1558 - 1579
Douwe Abbez. Harinxma
was hier reeds prebendaat in 1558
Van Burmania, 3. In archivalia voor het eerst vermeld 1560 (RA Franekeradeel nr. 94, 38v); als Harinxma 1568 (Ibid., 385) en 1569 (RA Franekeradeel nr. 6, 23)
RA Franekeradeel nr. 6, 23.
RA Wonseradeel nr. 99, 43v.
Dit leen moet reeds ca 1518 hebben bestaan.
Hof nr. 93 d.d. 27 mei 1525.
ca 1518 – 1543
Sybet/Sybodus Dodonis
geeft in 1525 aan de sacristie nu 6 jaren te bezitten.
Ibid., d.d. 27 mei 1525.
BB I, 308.
1551
Cornelius Sijts
nr. 10820 bundel 14.
Het beneficie moet reeds enige tijd vóór 1541 hebben bestaan: op 19 februari 1541 dragen
Douwe Hansz. te Achlum en Swird Taecoz. te Pingjum voor zijn zuster Anna aan Sicco van
Camminga en zijn vrouw Catharina van Herema over het jus patronatus van het Hansmaleen
te Arum (voorzover hen dat competeert);
Arch. EVC nr. 2578.
Achlum.
Arch. EVC nr. 2578.
berust bij Oene Hepesz. als erfgenaam van Tiedt Bey(e)ma.
BB I, 308.
betrekking de uitspraak van het Hof d.d. 14 oktober 1560 waarbij Suyrt van Beyma gedaagde
partij was. De brieven van placet voor de zoon van de eiser worden dan gecasseerd.
Hof nr. 16692 p. 116. Er zijn gelijktijdig drie personen met de naam Sioerd van Beyma (Stb. I, 35, II, 33),allen kleinzoons van Sioerd Lieuwes Beyma. Diens zoon Wytze Sjoerds Beyma en vervolgens diens zoon Sjoerd Wytzes Beyma worden als collator van het Doy(e)maleen (te Pingjum*) vermeld (Stb. II, 33).
op dit leen zou betrekking kunnen hebben de uitspraak van het Hof d.d. 16 november 1571 in
een zaak tussen Sicke Attesz. nomine quo ener- en Lieuwe Beyma cum socio anderzijds,
waarbij laatstgenoemde wordt vrijgesproken en de zaak verder naar de bisschop van
Leeuwarden wordt verwezen waarbij in de memorie voor de bisschop opgenomen moet
worden dat de gedaagde – Beyma dus – de dienst tot het leen niet naar behoren heeft laten
vervullen en dat hij een kelk, aan het leen toebehorende, heeft ‘vorbracht’.
Hof nr. 16695, 4v.
Lieuwe Lieuwes Beyma collator van de Hansma vrije prebende te zijn.
Arch. Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, nr. 2819.
Op 26 oktober 1588 kent het Hof het jus conferendi et presentandi toe aan de kerkvoogden
alhier.
HCL, Bibl. Gemeente Leeuwarden nr. F 191 (E.M. van Burmania, Lijst van leenen), 31-31vo.
maart 1601 verklaart het Hof Intse Deckensz., dorpsrechter te Arum en optredende namens
zijn zoon Douwe Intses, beneficiant van het Hansmaleen, verkregen door collatie van Sijurwd
Wytses Beima te Franeker en zijn zuster Tseets, niet ontvankelijk in zijn geschil met de
predikant, de administrateur der geestelijke goederen en de gebruiker van het corpus van het
leen.
Hof nr. 16705, 146. Het Sententieboek uit die tijd ontbreekt.
Het patrocinium van het leen is niet bekend.
1543
Syurdt Beyema
BB I, 308.
quidam studens.
Jan nr. 1165.
? 1560
Frans Fransz., clericus
Zijn brieven van placet worden 14 oktober 1560 ‘subreptys ende obreptys’ verklaard. Hij was een zoon van Frans Gerrits, burger van Leeuwarden, die in het geschil met Suyrt van Beyma samen met de procureur-generaal optrad.
nr. 16692, 116.
werd 18 april 1572 in de prebende alhier geïnstitueerd.
FT, nr. 18.
- ca 1574/5
Sijmon Hilbrants
1577
Hessel Bootsma/Boykema
Enkele jaren na de resignatie van Sijmon Hilbrants gaf Lieuwe Lieuwes Beyma de Hansma vrije prebende aan Hessel Bootsma, die nog te jong is om priester te worden. Het Hof verleende het placet op 5 januari 1577.
Arch. Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg nr. 2819.
St. Jan nr. 1165.
Arch. Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg nr. 2819; HCL, Bibl. Gemeente Leeuwarden nr. F 191, 31-31vo.
priester, bediende destijds het leen; verdere bijzonderheden worden niet gegeven.
HCL, Bibl. Gemeente Leeuwarden nr. F 191, 31-31v.
1456
Sibrandus
FT, nr. 18.
Op 31 mei 1547 wordt Feycke Ritthies bij Leeuwarden wegens zijn zon Frans voorzover het zijn beneficie betreft genoemd;
Arch. van Burmania – Van Eysinga nr. 40.
RvdA I, 44 (niet meer 1540: RvdA 1540, 113).
BB I, 70.
Van Burmania noemt een Marcus als vicarius alhier in 1591;
PB Hs 1466.
Tresoar, PB 6035 Hs, map dekenaat Arum.
Wellicht behoort onder Arum ook het volgende:
Op 20 augustus 1440 verkrijgen Egidius Petri Gardekens, Reynerus Nicolai, Christianus Goedgrellen, sunager (n.b. onbekend woord), Nithardus (Richardus) Sappens, Johannes Menens, Nicolaus Martini, Meynardus Petri Starkens en Joannes Ankens, leken, afgevaardigden van de parochianen van ‘Die Alderium(.\) (Aldernd) Traiect. dioc. omdat zij Henricus Poscht, rector van hun parochiekerk, dodelijk hebben verwond, kwijtschelding van hun staat van beschuldiging van priestermoord; de bulle wordt verbeterd 14 december 1440.
RG V, 277 nr. 1641 (Reg. Suppl. 366, 223r, Reg. Suppl. 369, 255v).
Patroon:
Michael
Verhoeven, 82. Daarnaast nog een vermelding in nr. 2.
Bijzonderheden:
Het huidige kerkgebouw verving een 13e of 14e-eeuwse kerk, die een tufstenen voorganger had.
Leeuwarder Courant 20 januari 1977. De oude kerk zou in 1348 door een nieuwe vervangen zijn, Lambooij, 274-275.
De abdij te Lidlum verwierf ten tijde van het abbatiaat van Eelco Liauckema (abt 1325-1332) het pastoraat van de kerk.
Lambooij, 250-251.
Een vicarie bestond hier reeds in 1490
Van Burmania, 4v.
Tjessinga IV, 44.
Jan nr. 1165.
GPCV II, 786.
BB I, 346-348.
Als belender 1553: RA Menaldumadeel nr. 1, 168.
Tresoar, Hs. PB nr. 624, 11 (notitie van E.M. van Burmania).
Tjessinga IV, 48.
BB I, 347, 1543 capellaen 7 pm.; 1553 die Cappelaenslanden alhier als belender: RA Menaldumadeel nr. 1, 132.
1320 - 1325
Eelcko Liauckema
Als pastoor bouwde hij in 1320 de pastorie alhier; of hij toen al kanunnik was van het klooster Lidlum blijkt niet.
Lambooij, 248vlg.; vgl. Arch. Liauckamastate nr. 1 en nr. 3 (1634): ‘in de kerck boven de noort dore staat geschreven’ dat Eelco Liauckama, pastoor, zulks in 1320 deed.
Lambooij, 248-249, 258-259.
- 1336
Goert/Godefridus Andla
afkomstig uit Ried* en aanvankelijk pastoor aldaar, trad in het klooster Lidlum in, werd daarop pastoor alhier en in 1336 abt van dit klooster. Hij overleed in 1347.
Lambooij, 264-267.
was aanvankelijk pastoor en deken te Winsum*, daarna pastoor alhier, zo althans de Abtenkronieken.
Lambooij, 270-273. Voor de tegenstrijdigheid van de vermeldingen: Roemeling, ‘Lidlum’, 49.
Lambooij, 270-277.
Lambooij, 270-273.
afkomstig uit Tzummarum, eerst pastoor te Sexbierum*, daarna 15 jaren pastoor alhier, liet de oude kerk van Tuitgum afbreken en een nieuwe bouwen die rond 1348 in gebruik werd genomen, werd in 1352 de opvolger van de voorgaande als abt van Lidlum en stierf 24 januari 1369.
Lambooij, 270-277.
afkomstig uit Tzum, aanvankelijk pastoor te Boxum*, trad in het klooster Lidlum in en werd later alhier pastoor. Hij volgde 22 februari 1369 de voorgaande als abt van Lidlum op en overleed 13 december 1384.
Lambooij, 278-283.
geboren te Oosterlittens, was pastoor alhier en werd daarna in 1422 abt van Lidlum, waar hij 9 juni 1430 stierf.
Lambooij, 292-297.
pastoor in Bernichem (bisdom Utrecht), aan wie 1431 door paus Eugenius IV indultum betreffende plenaria verleend wordt.
Reimers 118; Arnold, RG, 368 nr. 2277 (een ander Berlikum ligt in Noord Brabant en viel in de middeleeuwen onder het bisdom Luik). RG V, 297 nr. 1771 geeft hier overigens Benichem.
wordt als pastoor alhier vermeld in 1456.
Schotanus, Tablinum, 125.
Na zijn overlijden verleende paus Pius II op 16 november 1459 de kerk te Bernichem (bisdom Utrecht), waarvan de jaarlijkse opbrengst 4 mark zilver is, aan
1459 (- 1465?)
Hermannus Wier
clericus van het bisdom Utrecht.
RG VIII nr. 2187 (zie voor Bernichem noot 22).
PB Hs. 1466.
1471 - 1479
Mynne/Menno
OFO I, nr. 291 (1471) resp. nr. 298 (1479). Blijkens het zegelrandschrift (Tresoar, Zegelfoto nr. 793) was hij frater, dus kanunnik van Lidlum. Op zijn zegel is Michael, de kerkpatroon, afgebeeld.
1492
Peter
PG, nr. 68: hij zegelt als persona van Bocka Hettaz. Bocke Hemmema komt 1491 voor als hoofdeling alhier, OFO IV, nr. 90; zijn broer Aliff Hettez. Hemmema alhier in 1504, ibid. nr. 138.
wordt als pastoor alhier genoemd in 1495,
Arch. EVC nr. 2618, 49vo: 28 oktober 1495 akte van verkoop van land alhier, beginnende met Wybrandus persona, zonder verdere bijzonderheden.
OFO IV, nr. 138.
HStA Dresden, Friesl. Sachen, Loc. 8182, 1505-1509, 335 (niet Hilbrandus zoals Microfiches stukken Dresden nr. 867).
Tjessinga IV, 44.
Lambooij, 342-343.
z.j.e.d.
Mr. Fredericus Foppinga
was pastoor alhier
Arch. EVC nr. 2575.
Grafschriften IV, 49, dat hem gezien de letters FMF beschouwt als vermoedelijk een zoon van Minne Foppinga. Het jaartal zou o.i. ook 1523 kunnen zijn; in 1512 is hij nog niet te Lekkum en in 1532 daar in ieder geval niet meer.
Hij was afkomstig van Dronrijp en een zoon van Hessel Foppinga en Frouck Idsdr. van Eminga; op 21 augustus 1508 werd hij te Rostock als student ingeschreven.
Zijlstra, nr. 11323.
14 oktober 1533 als pastoor alhier vermeld.
RR nr. 58, reg. 62.
nr. 93, 51.
1536
Johannes van Doesborch
(Doesburg), als pastoor genoemd 25 april 1536.
nr. 7489, 187v.
1543/4 - 1545
Ysbrand (van Harderwijk)
moet 1543/4 pastoor geweest zijn te Spannum* en werd daarna pastoor alhier. Als zodanig wordt hij als debiteur in een inventaris in juli 1550 genoemd.
RA Franeker nr. 126, 54.
Lambooij, 362-365; Wumkes, 77-78 en 78 n. 2. Het plakkaat is niet dat van 29 april 1550 (GPCV III, 191-207, dat een geheel andere strekking heeft) zoals Wumkes, 78 n. 3 stelt. Reitsma, Honderd jaren, 75-76 geeft 1546 als jaar van terugkeer. In november 1545 is hij in ieder geval weer te Spannum*. Zijlstra noemt hem niet.
1553 - 1555
Hendrik van Leeuwarden
is hier pastoor in 1553
Lambooij, 360-361.
Hof nr. 16691, 39v.
Als waarnemend pastoor treedt dan op
pastoor te Sexbierum*
Arch. Liauckamastate nr. 529.
Lambooij, 360-361.
1564/5 - 1573
Sibrandus Leo
voordien pastoor te Menaldum*,
Wumkes, IX n. 6 noemt hem hier in 1562, verwijzende naar de Rentmeestersrekening over dat jaar maar in RR nr. 23 (1561/62) en nr. 24 (1562/63) is hij niet aangetroffen. Waarschijnlijk is 1564/65 bedoeld (zie volgende noot). Over hem: Lambooij, 360-380; Roemeling, ‘Lidlum’, 49-51.
RR nr. 25, 60v.
nr. 16693, 204.
nr. 16693, 300.
Lambooij, 382-383.
RR nr. 58, reg. 101.
1574 - 1575
Godefridus Renckum/Geert Rinckesz.
Hij komt als Godefridus Renckum als pastoor alhier voor in november en december 1574
RR nr. 58, reg. 100 en 101.
Van Burmania, 5.
1511
Evert
Tjessinga IV, 44.
kanunnik van Lidlum.
Lambooij, 360-361.
Arch. Liauckamastate nr. 529.
1555
Willem Cornelis
RA Franeker nr. 126, 455.
Van een vicarius is voor het eerst sprake in 1490.
Van Burmania, 4v.
en de prebendaat Tyaert voor de ontvangst van geld wegens de compensatieregeling voor voorheen
door hen gebruikt land op Het Bildt, nu ingepolderd. De vicarius zou jaarlijks 5 Davids gl.
ontvangen, de prebendaat 21 Davids gl., steeds 1 Davids gl. per pondemaat.
HStA Dresden, Friesl. Sachen, Loc. 8182, 1505-1509, 335.
De desbetreffende betalingen zijn telkenjare te vinden in de zg. Bildt-rekeningen.
RR passim.
BB I, 347-348 (goederen op naam van de vicarie worden niet vermeld, evenmin van het Maria Magdalenaleen).
RR nr. 58, reg. 74.
Van de uitkeringen aan de prebendaat – in 1508 heer Tyaert – is – behalve de jaarlijkse naamloze vermelmeldingen in de rekeningen – niets bekend. De rente wordt niet genoemd onder de goederen van het Johannesbeneficie in 1543.
BB I, 348.
Met de aanname : vicarie = Onze Lieve Vrouwenbeneficie, voorts het Johannesbeneficie en het Maria Magdalenaleen is het aantal lenen één minder dan de opgave uit 1558/60 van een vicarie, twee vrije lenen en een cleyn leen alhier.
Jan nr. 1165.
Vicarie/Onze Lieve Vrouwenbeneficie of leen
Het Onze Lieve Vrouwenleen komt behalve in 1543 ook in 1548
RA Menaldumadeel nr. 1, 13.
BB I, 347.
Tjessinga IV, 53, 79.
1490 - 1496
Tiaerd/Titardus Popponis
In 1490 wordt Tiaerdt voor het eerst als vicarius genoemd
Van Burmania, 4v.
PG, nr. 157; het patroniem volgens het zegelrandschrift (Tresoar, Zegelfoto nr. 139; vgl. ibid., nr. 328).
In 1508 komt hij voor als pastoor te Pingjum*
vicarius alhier, was betrokken bij de compensatieovereenkomst uit 1508.
HStA Dresden, Friesl. Sachen, Loc. 8182, 1505-1509, 335.
prebendaat alhier in 1511.
Tjessinga IV, 44.
nr. 93, 51.
dan bedienaar van het Johannesbeneficie; tevens wordt dan zijn huisvrouw Anna
prebendaat alhier, kwiteert 20 februari 1546 voor de ontvangst van 6 pond van 40 groten wegens de Bildtlanden
RR nr. 58, reg. 74.
wordt in een overigens in veel opzichten onbetrouwbare lijst ca 1550/2 als vicarius alhier genoemd
Jan nr. 1165.
Van Burmania, 5.
komt als vicarius alhier voor in 1578.
PI; de editie noemt hem in de index (306) onder nr. 2553 (225) maar er is vergeten hem aldaar te vermelden.
Johannesbeneficie/prebende
In 1511 wordt Cornelis als vicarius genoemd;
Tjessinga IV, 43, 49-54.
Tjessinga IV, 52.
Johannesbeneficie.
BB I, 348.
komt als vicarius alhier voor in 1511
Tjessinga IV, 43, 49-54.
Aud. nr. 1429/3, 27.
Aud. nr. 1429/3, 27.
1539 - 1540
Mr Tzaling Abbes Riemersma
Op 21 april 1539 wordt geklaagd dat twee zoons van Abbe Riemersma die nog geen priester zijn drie beneficia, nl. te Wons*, Midlum* en Berlikum hebben waarop zij niet resideren; een en ander is in strijd met het met de landsheer gesloten concordaat.
GPCV II, 731.
GPCV II, 786.
Zijlstra nr. 10856.
is in 1543 bedienaar van het Johannesbeneficie.
BB I, 348.
1549 - 1571
Baucke Suffridi
komt alhier voor het eerst voor, dan vicarius genoemd maar tekenend als prebendaat, op 13 januari 1549.
FT, nr. 202. Bij de bevestiging van het betrokken testament op 4 september 1551 (ibid.) heet hij weer vicarius.
Van Burmania, 5 (noemt hem in 1549 vicarius).
RA Franeker nr. 127, 454.
nr. 16692, 16.
RA Franeker nr. 45, 41.
HCL, RA nr. Y 10, 41.
Wij hebben hem voor de periode 1549-1571 tot dit leen gerekend omdat de vicarius ca 1550/2 (?)-1565 bekend is evenals de bezitters van het Maria Magdalenaleen in 1559.
Dit leen wordt in 1543,
BB I, 346-347.
RA Menaldumadeel nr. 1, 168.
Tresoar, Hs. 624, 11.
HStA Dresden, Friesl. Sachen, Loc. 8182, 1505-1509, 335.
is in 1508 bij de compensatieregeling betrokken.
HStA Dresden, Friesl. Sachen, Loc. 8182, 1505-1509, 335.
Tjessinga IV, 44, 46, 54, 76.
In 1548 komt hij zonder functie en plaats voor.
Hof nr. 16689, 593.
Tresoar, Verz. Aanwinsten nr. 30
nr. 16690, 263.
Jan nr. 1165.
In 1555 is hij kapelaan op Cammingaburen onder Leeuwarden*, vanaf 1558 komt hij voor als pastoor te Welsrijp*.
Hij moet dit leen hebben bezeten ervan uitgaande dat de vicarie in deze tijd door Peter en het Johannesbeneficie toen door Baucke Suffridi werden bediend.
Als hij hier tot 1555 is geweest kan hij zijn opgevolgd door
1555 - 1556
Buwe Gerritsz.
die op 17 november 1555 het placet als prebendaat alhier (geen leen genoemd) ontving en op 1 februari 1556 door de abt van Lidlum werd geïnstitueerd.
HCL, RA nr. 2, 47vlgg.: inventaris boedel Gerrit Buwesz. (verzegeld 6 mei 1559): vermeld wordt een rond doosje waarin de brief van placet met institutie door de abt.
HCL, RA Y 2, 101.
- voor 1559
Johan Loo, cler.
Hij kan dezelfde zijn als Johan van Loo, in 1560 prebendaat te Wirdum*.
zoon van Tzalling Pieters en Iets Popkes te Tzummarum, ontving na resignatie van de voorgaande het Maria Magdalenavrijleen alhier in 1559. Placet op de benoeming werd gegeven 26 november 1560; de beneficiant was toen 12 jaren oud. Hij werd subdiaken in 1567, diaken in 1577 en priester in 1579.
Alles volgens Tresoar, Hs. PB 624, 11.
Op 19 februari 1533 is sprake van heer Syuerdt van Berlekum.
RA Hennaarderadeel nr. 36, 184.
De lijst van ca 1550/2 geeft Peter als vicarius en Franciscus als prebendaat aan, terwijl de andere
prebende in het bezit was van quidam clericus.
St. Jan nr. 1165.
plaats tenzij deze het ‘cleyn leen’ bezat waarvan in 1558/60 naast de vicarie en twee prebenden
sprake is.
St. Jan nr. 1165.
Patroon:
Martinus
Verhoeven, 82.
Bijzonderheden:
De kerk geldt als de oudste van Westergo; gezien het patrocinium gaat de stichting ervan terug op de bisschop van Utrecht.
Van Buijtenen, ‘Dekenaat Bolsward’, 84-07. Broer, 449 en 454-455, laat in het midden of Bolsward of Franeker de moederkerk van Westergo was. Bij opgravingen werden geen sporen gevonden van aan de tufstenen kerk voorafgaande gebouwen; deze ontbraken omdat in de 15e eeuw het niveau van de kerkvloer verlaagd werd: Halbertsma, Bolsward, 16-19. Voorzover bekend is te Franeker geen archeologisch onderzoek verricht.
NA, Arch. Grafelijkheid Holland nr. 228, 352.
Het pastoraat had – blijkens opgave uit 1558/60 – een zeer hoge jaarlijkse opbrengst, nl. 1.200 goudgl. (ter vergelijking: het pastoraat van de kerk te Franeker leverde jaarlijks 300 goudgl. op).
St. Jan nr. 1165.
Naast de pastoor stond een perpetuus vicarius, waarvan de oudstbekende in 1411 genoemd wordt.
Arch. Oegeklooster nr. 1, reg. 1.
In 1452 is sprake van de drie hoofdpriesters alhier.
FT, nr. 6.
Verwijs, 540; Colmjon, nr. 475.
In 1543 is nog sprake van de drie hoofdpriesters alhier, waarbij het lijkt dat de bezitter van de Saepckemaprove de derde hoofdpriester is.
BB I, 275vlg.: de drie hoofdpriesters en de sacrista ontvangen dan jaarlijks een kleine uitkering (275); deze wordt onder de accidentalia van de pastoor, de tweede pastoor, de bezitter van de Saepckemaprove en de sacrista opgevoerd (275, 276, 278, 281). Het lijkt er dus op dat de bezitter van de Saepckemaprove (toen) de derde hoofdpriester was. Niettemin blijkt nergens dat de vicarius en de bezitter van deze prove dezelfde persoon was.
GA Bolsward, O.A. nr. 514 reg. 80; de zeven priesters in 1505 en 1511: FT, nrs. 71 en 84.
RA Bolsward nr. 107, 433.
Van Apeldoorn komt tot drie pastorieën, zes prebenden en de sacristieprove (belast met de kosterij).
Van Apeldoorn II, 288.
Jan nr. 1165.
Behalve de pastorie, de vicarie (mogelijk de Vitusvicarie, vermeld in 1512),
Aud. nr. 1528, 209.
- het Nicolaas- en Johannesleen (of Wybingaleen), gesticht in 1452
- het H. Kruisleen, gesticht in 1478 (verplaatst naar het H. Sacramentsleen maar hierop later wel beneficianten)
- het H. Sacramentsleen (of Houckemaleen), onder voorwaarden gesticht in 1478
- het Petrus en Paulusleen (of Hettema-Heremaleen)
- het Jacobsleen (of Hendrik Nannes en Catharina Epesleen), gesticht in 1511 met aanvullende bepalingen in 1524
- het Thomasleen (of Jernteprove)
- de sacristieprove (tevens belast met de kosterij)
- een beneficie op het Barbara-altaar.
Vier van de eerstgenoemde lenen werden later studielenen die thans nog bestaan. Het Thomasleen en de Saepcke(ma)prove waren zg. beneficia curata; na de Reformatie zijn zij waarschijnlijk vermengd met familiegoederen.
Vgl. Van Apeldoorn II, 302.
Daarnaast worden in Bolsward nog twee kapellen genoemd. De ‘Sinte Anthonys tzercke’ wordt in 1500 voor het eerst vermeld
OFO I, 447.
ABU nr. 250-1, 9v.
Blijkbaar wordt in 1327 onderscheid gemaakt tussen het personaatschap van Bolsward en de pastoorsprebende, waarbij blijkt van verzet van een aantal ingezetenen van Bolsward tegen de door de bisschop benoemde persona omdat de bisschop slechts een Fries zou mogen benoemen.
Muller, Registers en tekeningen, 165-167; Muller, Regesten, nr. 553; Berkelbach van der Sprenkel, nr. 775 (deze noemt hem van Brondel).
Muller, Registers en rekeningen, 79.
Zoals reeds vermeld kwam de kerk later in het bezit van de johannieters te Sneek. Blijkbaar was de situatie aldus dat de gemeente voor de vervulling van de pastoorsplaats een priesterbroeder van dit klooster koos.
Mol, ‘Johanniters, 134-135.
vanaf het midden van de 15e eeuw is sprake van een tweede pastoorsplaats, voortgekomen uit de perpetuele vicarie. Ongeveer driekwart eeuw later verschijnt dan een derde pastorie. Over de keuze van deze pastoors had het johannieter klooster te Sneek geen zeggenschap; deze zal hebben berust bij de gemeente c.q. de magistraat.
Eerste pastorie
Íbid., 151.
1277
Syrik
OFO II, nr. 38. Vries stelt dat het jaartal mogelijk 1377 kan zijn (meded. 29 januari 1992).
1320
Johannes
Verhoeven, Klokken, 77 (geen functieaanduiding)
rector ecclesie, na wiens overlijden
door de bisschop werd benoemd. Op 14 juli 1327 bericht de bisschop aan alle geestelijken van zijn diocees dat enige leken uit de parochie Bolswardzich verzet hebben tegen de benoeming van Hubertus van Budel, zeggende dat de bisschop slechts een Fries mag benoemen, en dat zij Hubert en zijn procureurs verhinderd hebben zich in het bezit van de kerk te stellen. Hij gelast daarom alle geestelijken de schuldigen te vermanen zich te bekeren, op straffe van interdict, over twee maanden over hen uit te spreken en dat zo nodig na 15 dagen uit te breiden over de hele parochie. De parochianen wordt gelast Hubert als hun rector ecclesie te aanvaarden.
Muller, Registers en rekeningen, 165-167; Muller, Regesten, nr. 553; Berkelbach van der Sprenkel, nr. 775.
Blijkbaar trad inmiddels als rector ecclesie op
1327
Allardus de Staurie (van Stavoren)
Op 6 december 1327 belooft Hubert van Budel, klerk van de bisschop, aan Andreas, rector ecclesie alhier, om zodra hij een beneficium met zielzorg zal hebben verkregen, van het personaatschap van Bolsward afstand te zullen doen en de bisschop te verzoeken dit met de pastoorsprebende te verenigen.
Muller, Registers en rekeningen, 60-61; Muller, Regesten, nr. 567; Berkelbach van der Sprenkel, nr. 807.
Muller, Registers en rekeningen, 79.
Hubert komt in 1333 voor als pastoor te Axel, in 1337 als pastoor van de Buurkerk te Utrecht, is dan een van de voornaamste stichters van het kapittel te Amersfoort. Bij zijn overlijden was hij kanunnik van de Dom te Utrecht.
Muller, Registers en rekeningen, II, Inleiding, V.
pastoor alhier en broeder van de orde van St. Jan, week in verband met de woelingen in Friesland uit naar Holland, waartoe hij op 9 augustus 1399 een geleide van graaf Albrecht had gekregen.
NA, Arch. Grafelijkheid van Holland nr. 200, 61v.
Ibid., nr. 228, 352v.
Verwijs, 544-545.
Wanneer hij weer in Bolsward is gaan functioneren is niet met nauwkeurigheid vast te stellen. Volgens een ongedateerd stuk heft bisschop Frederik (1393-1423) het interdict op dat Mathias, bisschop van Budua en vicaris-generaal in (Oost)Friesland, gelegd had op de parochiales ecclesiae de Bodelsweert (de kerken in het dekenaat Bolsward?) omdat zekere priester Aemilius en zijn medeplichtigen met geweld broeder Tako uit het bezit van één van die kerken hadden ontzet.
Muller, Regesten, nr. 1374. Nadere datering is niet mogelijk: Mathias was wijbisschop van 1400 tot 1426, Weyling, 189-202.
komt in ieder geval op15 april 1402 en 13 juli 1403 voor als pastoor alhier.
OFO II, nr. 5, 6 resp. III, 2.
Niettemin wist Tako weer in het bezit van de pastorie te komen:
In 1408/9 is sprake van een appèl van Tako, pastoor alhier.
Heeringa, Rekeningen, II, 8
Arch. Oegeklooster, nr. 1 reg. 1.
Arch. Klooster Hospitaal nr. 1 reg. 2.
1431
Reynerus de Mackinghe
Blijkens zijn zegel was hij priesterbroeder.
Arch. Klooster Aalsum, nr. 40 reg. 3 (zie ook zegelrandschrift: Tresoar, Zegelfoto nr. 737). Mol, ‘Johanniters’, 149, 151 vraagt zich af of hij dezelfde is als Reynerus Johannis, 1420-1432 priesterbroeder van Hospitaal en daarvoor verbonden aan het klooster Achlum.
Broeder Henrick, dus een priesterbroeder van Hospitaal, komt als pastoor alhier voor het eerst voor in 1451.
GA Bolsward, O.A. nr. 745 reg. 3. Op zijn zegel het johannieter kruis (Tresoar, Zegelfoto nr. 2802).
OFO II, 79, 80.
Gale komt als pastoor alhier voor vanaf 1478
OFO II, 86; priesterbroeder volgens het zegelrandschrift, Tresoar, Zegelfoto nr. 946.
OFO IV, nr. 100.
1496
Wilhelmus
PG, nr. 192.
Wellicht dezelfde als Guillermus, 1495 pastoor te IJsbrechtum*, en als Willem, 1500-1507 commandeur te Sneek.
Mol, ‘Johanniters’, 151, 148.
komt voor het eerst als pastoor alhier voor in 1503
Overijssels Archief, Coll. Heerkens nr. 541 reg. 11.
Tresoar, Hs. PB nr. 120. Mogelijk dezelfde als Jacobus Alcmariae of Jacobus Delfft, beide priesterbroeder van Hospitaal 1495: Mol, ‘Johanniters’, 149.
1509 - 1533
Bartholomeus van Amsterdam
Bartholomeus komt voor het eerst als pastoor alhier voor op 21 mei 1509.
Tresoar, Hs. PB 121.
GA Bolsward, Arch. Weeshuis nr. 81.
GA Bolsward, Arch. Armhuis nr. 103 (hij is dan medevoorstander van het Armhuis).
In 1495 is hij priesterbroeder van Hospitaal te Sneek.
Mol, ‘Johanniters’, 149.
1543
Pieter Gregoris
BB I, 275.
Hij wordt als D. Petrus Gregorii van Bolsward 2 juni 1509 tot priester gewijd.
AAU 23, 1896, 427. Diakenwijding: 7 april 1509, Domkapittel nr. 2544, 75.
in 1543 pastoor te Oppenhuizen*, komt 11 april 1549 voor het eerst als pastoor alhier voor.
FT, nr. 204.
PB Hs. PB 1466. Oorkondelijk nog vermeld 13 december 1559, RA Bolsward nr. 107, 358.
1561 - 1570
Joachim Henrici Eernshemius
in 1558 priesterbroeder van Hospitaal te Sneek
Mol, ‘Johanniters’, 149.
RA Leeuwarderadeel nr. 14, 37.
Arch. Klooster Hospitaal nr. 3 reg. 62.
Hij liet kinderen na waarover in 1573 Dirck Jans en Pieter Sickes alhier voormonden waren.
PB Hs. 1466.
1570 - 1576
Gellius Ilstanus/Jelle Jansz. van (der) IJlst
eerst pastoor te Oppenhuizen*, daarna te IJsbrechtum*, vervolgens te Sneek*, daarna hofmeester te Osingahuizen, werd 8 september 1570 als eerste pastoor alhier gekozen.
Ibid. nr. 3 reg. 62.
Ibid. nr. 6 reg. 63.
Ibid. nr. 6 reg. 66.
1578 - 1580
Joannes Hauckis
komt voor het eerst als pastoor alhier voor in januari 1578
Ibid. i. 6 reg. 78.
CE, 353. Zijn verblijfplaats in ballingschap wordt niet vermeld, wel in het exemplaar van de Conscriptio in Arch. EVC nr. 3372, 115. Zie voor hem ook It Beaken 31, 1969, 177 en 174 waar onder nr. 105 zijn wapen.
Frenken, 197-200 en 244.
Alleen in 1399 komt alhier een kapelaan voor.
Op 18 september 1399 geeft graaf Albrecht aan Aylof Willemsz., kapelaan in de kerk alhier, een vicarie (die door overlijden vacant is geworden maar door zijn meinedige en ongehoorzame onderdaan Zyvert ten onrechte wordt bezeten en gebruikt) alsmede een vicarie te Abbega*.
Verwijs, 540.
Voor het eerst is in 1411 sprake van een vicarius perpetuus.
Arch. Oegeklooster nr. 1 reg. 1
allengs tot de tweede pastorie.
1411
Synedus de Ileke
Arch. Oegeklooster nr. 1 reg. 1. Randschrift van het zegel: Tresoar, Zegelfoto nr. 1221.
Hij komt 1408/9 voor als deken van Bolsward
Heeringa, Rekeningen II, 15.
1434
Mr Frederick en Albertus
worden 27 juli 1434 als ‘ewighe vicarii’ alhier genoemd
NA, Arch. Nassause Domeinen nr. 10313.
Fredericus wordt als priester alhier genoemd 29 april 1436.
GA, Arch. Farmsum mr. 4 reg. 63.
1451 - 1459
Mr. Dirk van Bolsward
Mr. Dirk, perpetuus vicarius alhier, komt voor 20 oktober 1451.
GA Bolsward, O.A. nr. 745 reg. 3.
OFO IV, nr. 15.
OFO I, nr. 139.
Brom I – 1, 67 nr. 181; RG VIII, nr. 5446
Mogelijk is hij dezelfde als de in 1456 genoemde Mag. Theodoricus Johannis, lic. can. iur. en priester alhier.
Arch. Klooster Stavoren nr. 2 reg. 8. Hij lijkt niet dezelfde als Theodoricus Joannis, van Sneek, 1430 ter Keulen in de artes ingeschreven en daar 1433 baccaleureus decretorum (Zijlstra nr. 5690).
1475 - †1490
Mr. Goytien Symons Hagedoorn
Hij werd als Godefrodus Symonis in 1469 als student in de rechten te Leuven ingeschreven.
Matr. Leuven IV, 51, 56. Niet vermeld door Zijlstra.
OFO IV, nr. 51.
OFO IV, nr. 56.
PG, nr. 36.
Tresoar, Hs. PB nr. 102 (regest: Keikes, Inv. Arch. Bolsward reg. 16).
PG, nr. een copie van dit stuk (PG, nr. 36, 23 juni 1481) noemt hij zich Gotfridus zoon van Mr. Symon!
Arch. Gerkesklooster nr. 84 reg. 35.
Op 28 april 1490 werd heer Goytia of Godfridus, vicarius alhier, door Juw Jongema gedood omdat hij als voogd over de jonge Goslick Jongema, neef van Juw (hun vaders waren broers) opkwam voor diens belangen en die van zijn moeder Wyttia.
Worp van Thabor, 175; Peter Jacobsz. van Thabor, 50.
RPG VII nr. 2177. Een aantal priesters, zonder standplaats genoemd, ontvingen 16 oktober 1490 absolutie wegens een excommunicatie, RPG VII nr. 2179.
Godefridus Hagedoorn, vicarius alhier, was ‘welspreeckent ende gheleert man in beijde de rechten’.
Arch. van Harinxma thoe Slooten nr. 443, 49. Is hij dezelfde als heer Goutthye te Bolsward, op het leen dat Oldeklooster toebehoort, genoemd in 1480? (Pieter Jacobsz. van Thabor, 35). Van enige relatie tussen Oldeklooster en de perpetuele vicarie is niets bekend, evenmin trouwens van dit klooster met enig ander leen).
1494 - 1501
Mr. Hetto Jongema
van 1488 tot 1490 bekend als pastoor te Goënga*, komt zonder functie en plaats met de pastoor Galo alhier voor op 31 augustus 1490
Arch. Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg nr. 3067.
OFO II, nr. 90.
Arch. EVC nr. 2575, 52.
Zijlstra nr. 8209.
Zijlstra nr. 11810.
Zijlstra nr. 11843.
OFO IV, nr. 126.
OFO I, nr. 500, 519. Het zegel (Tresoar, Zegelfoto nr. 1212) is echter niet hetzelfde (Ibid. nrs. 171, 2714)
1504 - †1533
Mr Haring Donia
Op 13 juni 1504 staat hertog George van Saksen aan Godschalk Jongema de nominatie toe van een priester op vier beneficia alhier waaronder de prove van mr. Haring Donia indien deze vacant worden.
Hof nr. 80, 27 (GPCV II, 234): niet de presentatie – dat recht was in handen van de hertog.
HStA Dresden, Orig. Urk. nr. 8571.
HStA Dresden, Friesl. Sachen, Loc. 8192, 1505-1509, 332.
Tresoar, Hs. PB nr. 121.
FT, nr. 84.
Oudmunster nr. 1738, 228v.
Hof nr. 80, 27; nr. 93, 79v.
RA Hennaarderadeel nr. 39, 13.
Coll. Grafschriften, Bolsward.
Stb. I, 158, II, 99 waar ten onrechte twee Haring Donia’s worden genoemd: de een (mag., misschien vicarius te Bolsward) als zoon van Agge, de tweede (mag., vicarius perpetuus te Bolsward, ov. 1533) als kleinzoon van diens broer Sierck. Het Burmaniaboek (Arch. EVC nr. 2575, 47a v-48) noemt overigens geen van beide!).
Zijlstra nr. 5086.
Aud. nr. 1429/3, 17.
ca 1534 - 1545
Mr Focke Syblesz
van 1525 tot 1531 bekend als pastoor te Langweer*, komt ca 1534
ABU nr. 538-4, 26 (oorspronkelijk bij ABU nr. 538-1 na 71).
GA Bolsward, O.A. nr. 745 II.
Hof nr. 16481, 829. Als pastoor ook 15 juli 1538 (Arch. EVC nr. 456) en 24 oktober 1538 (Ibid. nr. 460).
Hof nr. 16689, 386.
P. Gerbenzon, ’Friese brieven uit de vijftiende en zestiende eeuw’, Estrikken 42, 1967, 138 nr. 44. Dat de daar ondertekenende secretaris Phocas dezelfde is als de priester Focke Siblesz. leidde Gerbenzon af uit GA Bolsward, O.A. nr. 658, stuk 2, en O.A. nr. 660.
RA Bolsward nr. 107, 406-409.
eerder pastoor te Leeuwarden*, daarna pastoor alhier.
Van Burmania S, 4; PB Hs. 1466. Oorkondelijk is hij niet aangetroffen.
komt vanaf 27 december 1548 regelmatig als pastoor (soms anderde of tweede pastoor) voor.
RA Bolsward nr. 121.
CE, 353.
In 1543 was hij nog clericus en 24 jaren en ging hij ter schole te Leuven; hij bezat toen de sacristieprove alhier.
BB I, 281. Te Leuven ingeschreven in 1543: Zijlstra nr. 12185.
Mogelijk reeds in 1525 was hier een derde pastorie, in 1546 zeker (zie hierna).
1525 (-1527/8)
Johannes (Douwez.)
Op 16 maart 1525 is sprake van Johannes, persona; een standplaats is niet aangegeven.
RA Bolsward nr. 107, 493.
RR nr. 5, 88 (kosten van gevangenhouding), nr. 6, 79-80 (kosten van transport naar Utrecht).
In maart 1545 is sprake van een huis te Sneek, gekocht van Low, pastoor te Bolsward.
RA Sneek nr. 21, 31.
re pastorieën – de derde pastoor moeten zijn geweest.
Weliswaar is niet bekend wie in 1545 de eerste pastorie bezat maar deze was altijd een johannieter en dezen bezaten geen eigen huizen in Sneek.
wordt 25 november 1553 – met Marten Foppes – genoemd als pastoor alhier.
GA Bolsward, O.A. nr. 811 reg. 106; O.A. nr. 36, 319 (bepaling in een testament dat de weesmeesters alhier ordiniert sullen wesen by den twee Pastoren, in der tijtt wonende op ten Provens, daar Heeren Marten Foppes en Heeren Evert Renckezn. n ter tijt bedienen.
Zijlstra nr. 8732.
1551 - †1556
George Walraven
komt 4 november 1551 als medepastoor alhier voor
RA Bolsward nr. 11, 152.
RA Bolsward nr. 11, 148.
RA Bolsward nr. 11, 39.
RA Bolsward nr. 107, 150.
Op 13 mei 1556 wordt bericht dat George Walraven, derde pastoor, is overleden. Zijn schulden overtreffen zijn goederen, die ten behoeve van zijn crediteuren moeten worden verkocht.
RA Bolsward nr. 107, 238.
George Walraven werd in 1528 uit Poppingawier* verbannen.
1558 - †1558/9
Evert Epkez.
wordt in 1558 als derde pastoor alhier genoemd.
GA Bolsward, Arch. Weeshuis nr. 262.
GA Bolsward, Arch. Weeshuis nr. 83 (19 juni 1553 en 23 oktober 1554); RA Bolsward nr. 107, 489 (1556).
RA Bolsward nr. 107, 333.
1560 - 1561
Frederik Fransz.
(1562?,1565?)
is hier derde pastoor in 1560
PB Hs. 1466
J.A. Mol, Testamenten 1550-1580 (niet uitgegeven).
in 1562
GA Bolsward, O.A. nr. 590, 29.
Van Burmania S 21; PB Hs. 1466.
1578
Lieuwe Jacobs
Van Burmania S 21. De vraag is of deze mededeling juist is. Lieuwe of Leo Snecanus komt 23 december 1569 voor als proost van Vinea Domini te Bolsward (Arch. Bestuursinstellingen 1522-1582 nr. 934) en aldus nog 17 december 1574 (RA Sneek nr. 25, 658) en juli 1575 (Ibid., 62). De proosdij werd echter in 1570 bestemd tot onderhoud van de bisschop van Leeuwarden. Wellicht heeft Lieuwe Jacobs daarna enige tijd alhier een pastoorsfunctie vervuld.
1578 - 1580
Frans Adriaans
komt op 14 augustus 1578 als derde pastoor voor wanneer hij zich met andere geestelijken alhier verklaart tegen de Religievrede
Arch. Bestuursionstellingen 1522-1581 nr. 623.
CE, 353.
Coll. Grafschriften, Bolsward.
Van Burmania S 21.
Reeds vòòr 1399 bestond hier een vicarie.
Verwijs, 540.
GA Bolsward, O.A. nr. 745 reg. 3
in die jaren nog een ander als vicarius genoemd wordt (zie hierna). In 1512 wordt de Vitus-
vicarie genoemd.
Aud. nr. 1528, 209.
Daarnaast lijkt er in 1525 een tweede vicarie te bestaan. Het valt niet altijd goed vast te stel-
len of en als vicarius aangeduide persoon mogelijk de vicarius perpetuus was noch tot
welke van de twee vicarieën iemand gebracht moet worden.
Na zijn overlijden werd hier vicarius
die door graaf Albrecht als onse meynedige ende ongehoersamige onder-sate als ten onrechte bezitter en gebruiker van de vicarie werd vervangen
kapelaan in de kerk alhier, die bij dezelfde gelegenheid ook een vicarie te Abbega* ontving.
Verwijs, 540.
Arch. Oegeklooster nr. 1 reg. 1.
1449 - 1452
Willem (Frederiksz.)
In 1449 komt Willem als vicarius alhier voor,
OFO I, nr. 107.
FT nr. 15. Mogelijk is hij dezelfde als Mr. Willem van Bolsward die 5 juli 1453 wegens ontvangen loon en schadevergadering de stad Leeuwarden kwiteert, OFO I, nr. 132.
Zijlstra nr. 9527.
Coll. Grafschriften, Bolsward.
worden in 1451 alle als vicarii alhier genoemd.
GA Bolsward, O.A. nr. 745 reg. 3.
FT, nr. 15.
In 1492 is sprake van heer Adams prove.
OFO I, nr. 394.
Oudmunster nr. 30-3, 23v.
OFO I, nr. 458.
Hij is onder de priesters die 16 oktober 1490 vrijgesproken worden van de
excommunicatie, hen opgelegd na de gewelddadige gebeurtenissen in 1490
te Bolsward.
RPG VII, nr.2179.
komt 3 oktober 1503 voor het eerst als vicarius alhier voor
Tresoar, Hs. PB 896.
op 16 december 1511.
Arch. Oegeklooster nr. 2 reg. 8.
1512 - †1525
Mr. Thomas Gerritsz.
op 6 september 1512 door de landsheer met de Vitusvicarie werd voorzien omdat de ingezetenen het over de benoeming van een nieuwe vicarius niet eens konden worden.
Aud. nr. 1528, 209.
Thomas de Franeker, zoon van Gerardus Godeschalci, werd 11 april 1510 te
Leuven als student ingeschreven.
Zijlstra nr. 8331.
Gerryts, vicarius alhier, wiens prebende door de Geldersen is geruïneerd en die de hertog (van Saksen) steeds trouw is geweest en heeft ondersteund, benoeming in een binnenkort elders vrijkomende prebende waarbij hij denkt aan een prebende te Franeker, Goutum, Leeuwarden of Midlum.
NA, Arch. ACB nr. 389x.
In deze drie jaren moet Thomas de gelden die de vicarie meer opbrengt dan het kapelaanschap te Stiens besteden voor de reparatie van het vicariehuis.
Hof nr. 80, 43. Zie ook Marssum*, pastorie 1516.
Hij overleed op 5 oktober 1525 (hij wordt dan prebendaat alhier, niet vicarius
alhier genoemd; had hij misschien de vicarie voor een prebende gewisseld?)
en in de Galileërkerk te Leeuwarden begraven.
Grafschriften, III, 15, 17. Hij werd begraven bij zijn ouders Gerrit Godschalksz. en Rensk. Gerrit was een broer van Goedtfriendt Gosliksz. te Sneek; zij gaan 21 juni 1513 een scheiding aan die mede wordt ondertekend door Mr. Thomas Gerritsz. Zij hadden een zuster Jelle Gosliksdr., gehuwd met Wiggle Poppes waarvan een zoon Lolcke. Wigle en Jelle’s moeder Emke Gosliks (weduwe) treffen 18 juli 1485 een regeling over Jelle’s goederen (alles: GA Kampen, O.A. nr. 90). Goedtfriendt Gosliksz. en zijn vrouw stichtten in 1523 een altaar in het Kruiswerk te Sneek, FT, nr. 102.
wordt in 1533 vicarius alhier genoemd.
RA Hennaarderadeel nbr. 36, 24.
komt 8 juni 1541 als vicarius (standplaats niet aangegeven; alhier?) voor.
RA Bolsward nr. 107, 492.
tot dan vicarius alhier, ontvangt 7 februari 1550 placet op zijn benoeming tot vicarius te Tzum*.
RR nr. 49, 6.
1558
Rein.
Van Burmania S, 20; PB Hs. 1466.
Tweede vicarie (patrocinium onbekend)
1516/7 - 1525
Martinus Wibrandi
Op 1 februari 1525 komt Marten als vicarius alhier voor.
FT, nr. 110.
Hof nr. 93, 11. Een gelijknamige uit Bolsward werd 23 augustus 1483 te Rostock als student ingeschreven, Zijlstra nr. 7315.
Omdat Thomas Gerrits, de (andere) vicarius, in oktober 1525 overleed (zie boven) moet Martinus de vicarius geweest zijn die kort voor 11 juli 1525 stierf
Hof nr. 93, 30.
priester te Pingjum*, door Godschalk van Jongema en anderen (niet met name genoemd) werd verkozen op de vicarie alhier; in verband met de onrustige tijden krijgt hij uitstel tot november a.s. om zijn presentatie te verkrijgen.
Hof nr. 93, 30.
wordt 1 mei 1541 als vicarius (zonder plaats, hier?) genoemd.
Niet gedocumenteerd.
Sacristieleen (patrocinium onbekend)
Blijkens opgave in 1543 was de sacristieprove belast met de kosterij.
BB I, 281.
Op 15 juli 1546 sluiten Tjaard van Jongema, olderman van Bolsward, enerzijds en burgemeesters, schepenen, raad en meenslieden aldaar anderzijds met consent van het Hof, een overeenkomst inzake een geschil, dienende voor dat Hof, over het patronaatsrecht van de Sacristieprove. De (blijkbaar door Tjaard) gedane collatie van Johannes, pastoor te Wilsum (Wolsum*), wordt gehandhaafd. Tjaard doet afstand van het patronaatsrecht en staat verder alle rechten daarop af zodat men de prove voor een deel mag verenigen met de derde pastorie en voor een deel kan gebruiken voor de kosterij en de school mits ca. 10 pm. land verenigd wordt met de Thomas- of Jernteprove, waarvan heer Tyerck Jans bezitter is. De stad doet afstand van alle rechten op laatstgenoemde prove en op de Saepckeprove, nu in het bezit van heer Abbe Jans, waarvoor Tjaard bij vacatures ‘guede eerlicke priesters’ zal mogen aanwijzen.
GA Bolsward, O.A. nr. 828 reg. 98 (in dorso: leen van Jacobus Jellius. Diens relatie met een van de drie genoemde lenen is niet bekend. Hij komt later (1571) voor als prebendaat van de Nicolaas en JohannesBaptistaprebende, maar was reeds in 1557 prebendaat alhier (Abma, Lenen, 85).
GA Bolsward nr. 827 reg. 100 (na afwijzing van de vorige door de bisschop op 2 mei 1547) en nr. 828 reg. 101.
Heeringa, Rekeningen II, 193.
GA Bolsward, O.AS. nr. 516 reg. 102.
komt als sacrista alhier voor vanaf 31 oktober 1500
Arch. Epkema nr. 42.
Arch. Oegeklooster nr. 2 reg. 8.
1517/8 - 1532
Tjark Andriesz./Theodoricus Andreae
Theodorus Andreae, sacrista alhier, geeft 26 mei 1525 aan hier nu zeven jaren te staan.
Hof nr. 93, 30.
GA Bolsward, O.A. nr. 514 reg. 80.
Theodoricus Andreae, van Bolsward, werd 6 juni 1502 te Leuven als student ingeschreven.
Zijlstra nr. 8288.
clericus, 24 jaren oud en te Leuven ter schole gaande, bezit in 1543 de sa-cristieprove.
BB I, 281.
pastoor te Wilsum (Wolsum*) was blijkens de overeenkomst van 15 juli 1546 inmiddels (door Godschalk van Jongema) op de sacristieprove benoemd en wordt daarin gehandhaafd.
GA Bolsward, O.A. nr. 828 reg. 98.
Mogelijk is hij dezelfde als
bezitter van de sacristieprove als wiens erfgenaam 19 november 1550 Sybren Schomaker genoemd wordt.
RA Bolsward nr. 11, 46.
komt in 1554 als sacrista voor.
RA Bolsward nr. 107, 150.
sacrista en koster alhier, bedient tevens de Petrus en Paulusprebende.
Van Burmania S, 21; PB Hs. 1466.
Hof nr. 16691, 234; nr. 16692, 27.
Nicolaas en Johannes Baptistaprebende
Op 4 oktober 1452 sticht Bauck, vrouw van Hessel, een prebende ter ere van God, Nicolaas en Johannes de Doper en bestemt daartoe Wybingagoed te Nijland (waarnaar het leen later het
Wybingaleen heette). De collatie zal berusten bij de drie hoofdpriesters van Bolsward. De be-
zitter van de prebende moet zo mogelijk uit haar verwantenkring komen.
FT, nr. 15.
dat de stichtster de vrouw was van Hessel Doykaz. Albada alias Hessel Jongema/Juwinga.
Noomen en Walsweer, ‘Genealogie’, 170-171.
Als eerste bezitter van de prebende wijst Bauck Hessels aan
wel dezelfde als de hiervoor genoemde vicarius perpetuus.
OFO IV, nr. 15.
145(6?)8- †1485
Pieter Pietersz.
komt 24 maart 1459 als provendepriester alhier voor.
GA Bolsward, Arch. Weeshuis nr. 79.
FT, nr. 18.
Vaticaans Archief, Reg. Suppl. Nr. 854, 23r (mededeling dr. U. Schwartz, Rome, d.d. 21 november 1989).
1486
Otto Simonis contra Buwo van Bolsward
over het altaar van Johannes in de kerk te Bolsward, waarvan de opbrengst 4 mark zilver niet te boven gaat.
Ibid.
GA Bolsward, O.A. nr. 746 reg. 42.
Hij had een broer Jelmer Jansz., burgemeester van Sneek.
RvdA II, 350 (aanbreng van Wybingaleen te Nijland).
Noomen en Walsweer, ‘Genealogie’, 176-177.
1541/2 - 1543
Doythie Sipkez.
wordt hier vermeld 1541/2
RR nr. 11, 45v.
BB I, 280.
RA Bolsward nr. 107, 544.
1571 (- 1578?)
Jacob Jellesz.
komt 14 februari 1571 als ‘baptiste priester’ voor.
Arch. thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg nr. 1051.
Arch. Bestuursinstellingen 1522-1581, nr. 623.
Volgende beneficianten zijn eerst vanaf 1598 bekend.
Abma, Lenen.
Op 13 augustus 1478 bepaalde Altger Douwesz. Houkama bij testament dat een aantal landerijen bestemd worden voor een prove op het Kruisaltaar; mocht er echter een altaar komen van het H. Sacrament dan moet de prebende aan dat altaar verbonden zijn. Collatoren zullen zijn de drie hoofdpriespriesters, Tjaard Juwinga of de bewoner van Juwingahuis en de vier raadslieden. De collatoren zullen de bezitter van de prebende uit Altgers verwanten moeten kiezen.
FT, nr. 38.
Vanaf 1554 is echter (weer) sprake van de prebende op het Kruisaltaar.
priester.
ABU nr. 535, 227.
op 9 maart 1554 geïnstitueerd tot het Kruisaltaar alhier.
ABU nr. 535, 227.
ABU nr. 550*, 50v.
1556 - 1557
Jarichus Wilhelmi
van Bolsward, werd 16 september 1556 op de titel van de prebende of vicarie van het Kruisaltaar toegelaten tot de wijding van subdiaken; 12 maart 1557 gaf hij verklaring over de opbrengst daarvan.
Ibid., 68.r
van Bolsward, werd 28 maart 1560 op de titel van de Kruisprebende alhier toegelaten tot de wijdingen (niet aangegeven welke).
Ibid., 99.
werd 18 april 1565 op het officium van het Kruis alhier toegelaten tot de wijding van subdiaken.
Ibid., 131.
Bij het voorgaande leen werd reeds aangegeven dat de aan het Kruisaltaar te verbinden prove moest
worden verplaatst naar het Sacramentsaltaar indien dat er zou komen. Dat is inderdaad geschied.
Van de Sacramentsprebende is voor het eerst sprake op 13 juni 1504 wanneer hertog George van
Saksen aan Godschalk Jongema de nominatie bij komende vacatures toestaat op vier lenen, waar-
onder de Sacramentsprebende.
nr. 80, 27 (GPCV II, 234).
1515/6 – 1525(7?)
Joannes Rineri
prebendaat van het Sacrament(saltaar), geeft 26 mei 1525 aan hier nu 7 jaren te staan.
nr. 93, 30.
nr. 93, 82v.
(1543)1550 – 1578
Mathijs Willemsz.
In 1543 wordt de clericus Mathijs Willemsz. genoemd als bezitter van een niet nader aangeduid beneficie;
BB I, 280.
ABU nr. 535, 27-27v; een voorganger in het leen wordt niet genoemd.
ABU nr. 550*, 6v en 9.
UB Groningen, Hs. 368 (vermeld door Steensma, Thabor, 159).
Tresoar, Handschriften PB, 349 Hs. Vgl. WvTh V, 337 (vermeld door Steensma, Thabor, 159).
Arch. Bestuursinstellingen 1522-1581 nr. 623.
Eerst vanaf 1614 zijn verdere beneficianten bekend.
Abma, Lenen, 123.
Bij de regeling in 1546 is ook de Thomas- of Jernteprebende betrokken.
GA Bolsward, O.A. nr. 828 reg. 98.
geval reeds in 1515/6.
Hof nr. 93, 30.
Op 7 februari 1604 wordt een accoord gesloten tussen Rints (dochter van de olderman Tjaard) van
Jongema en haar man Taco van Camminga ener- en de stad Bolsward anderzijds over Saepckeprove
en het Thomasleen; van beide zijn de Jongema’s collator. Overeengekomen wordt dat de Jongema’s
(of de eigenaren van Jongemahuis) op deze twee lenen mogen blijven confereren maar dat de stad
jaarlijks de opbrengst van bepaalde huren zal ontvangen.
GA Bolsward, O.A. nr. 36, 322vlg.
Saepckeprove – nadien vermengd met goederen van de familie Camminga–Jongema.
Van Apeldoorn II, 302.
1517/8 - †1552/3
Tyerck Jans Backer/Theodoricus Johannis
Theodoricus Johannis, prebendaat van de Thomasprebende, geeft 26 mei 1525 aan
hier nu 7 jaren te staan.
Hof nr. 93, 30.
GA Bolsward, O.A. nr. 828 reg. 98.Enkele malen heet hij Backer (FT, nrs. 169, 202).
RA Bolsward nr. 11, 204.
RA Bolsward nr. 107, 460 (dan zijn huisvrouw Anne genoemd).
RA Bolsward nr. 107, 70-71.
Theodoricus Joannis, van hier, werd 21 juli 1511 als student te Leuven ingeschreven
Zijlstra nr. 8265.
Dom nr. 2544, 41, 96; AAU 24, 1897, 8.
Hij komt meermalen voor als bezitter van de zg. priestervenne te Sippens onder Wommels: zo 15 december 1557,
RA Hennaarderadeel nr. 38, 353
Hof nr. 16800, 444.
RA Hennaarderadeel nr. 39, 23.
BB I, 136.
ABU nr. 550*, 31v; een wijdingstitel is niet aangegeven.
Saepcke(ma)prove/prebende (patrocinium onbekend)
Ook dit leen is betrokken bij de overeenkomsten van 1546
GA Bolsward, O.A. nr. 828 reg. 98.
GA Bolsward, O.A. nr. 36, 322vlg.
er op te wijzen dat de bezitter van deze prebende èèn van de drie hoofdpriesters is
BB I, 275vlg.
Van Apeldoorn II, 288.
is in 1543
BB I, 277-278.
GA Bolsward, O.A. nr. 828 reg. 98.
St. Marie nr. 2761, 13-13v.
nr. 16690, 464.
RA Bolsward nr. 107, 343-345.
RA Hennaarderadeel nr. 36, 24.
GA Bolsward, O.A. nr. 36, 400.; Arch. Armhuis nr. 64.,
Mogelijk is hij één van de twee priesters die in 1531/2 alhier gevangen genomen worden.
RR nr. 7, 46v.
Hof nr. 16687, 496. Te Leuven werden in die tijd alleen ingeschreven: 15 juli 1532 Albertus Andreae de Westerhuys, van Marrum (Zijlstra nr. 11543) en 27 september 1532 Albertus Tetardi, van Franeker (Zijlstra nr. 8730).
Albertus Johannis, van hier, werd op 19 juli 1513 te Leuven als student ingeschreven.
Zijlstra nr. 8257.
Dom nr. 2544, 46v.; een diakenwijding is hier niet gevonden.
AAU 24, 1897, 20.
Wanneer deze prebende is gesticht is onduidelijk. In een testament van 23 mei 1504 is sprake van een legaat aan het altaar van Petrus en Paulus.
FT, nr. 66.
Hof nr. 93, 30.
Meesters toonde aan dat deze niet met elkaar gehuwd waren; veeleer gaat het om twee (al dan niet
aan elkaar verwante) personen wier nakomelingen bij toerbeurt de prebende vergaven.
Meesters, 36.
Tabbe Ynthyez. is in 1507 en nog in 1532 schepen van Bolsward.
Ibid., 47-48.
1585/6, was eerst gehuwd met Dirk Symons, daarna vóór 1542 met Adriaan Michiels (Eelsum),
overleden in 1564. De kinderen uit haar eerste huwelijk zullen ca 1535/40 zijn geboren.
Ibid., 51-52, 54.
maakt het onmogelijk dat Rienck Lieuwesdr. betrokken is geweest bij de stichting van een prebende
die reeds in 1517/8 bestond. Op welke wijze zij resp. haar nakomelingen betrokken raakten bij het
collatierecht van de prebende is onbekend.
De Haan Hettema zag in dr. Johannes Inthies Sixtinus, die in 1519 te Londen stierf, de feitelijke
stichter van de prebende waarvan zijn broer Tabbe Ynthyez. (en – naar de Haan Hettema meende -
diens vrouw Rienck Lieuwesdr., wat zij duidelijk niet was) de eerste patroons werden.
Stb. I, 202, II, 136. Meesters, 36, noemt Johannes Sixtinus daarbij een obscure dorpspastoor wat niet steunt op mededelingen van de Haan Hettema in Stb., loc. cit. Dat Johannes Sixtinus van 1506 tot 1508 pastoor van de Oldehove* te Leeuwarden was, was Meesters niet bekend.
1517/8 - †1525
Hilbrandus Tabbonis
prebendaat van deze prebende, geeft 26 mei 1525 aan hier nu 7 jaren te staan.
Hof nr. 93, 30.
Hij was een zoon van bovengenoemde Tabbe Ynthyez.
Meesters, 47-48.
Zijlstra nr. 8274.
Meesters, 46.
Meesters, 45, 47. Meesters geeft aan dat Sixtinus in 1507 en 1508 te Oxford was; hij zal de dienst te Leeuwarden hebben laten waarnemen. Wegens vertrek naar Engeland resigneerde hij als pastoor te Leeuwarden in 1508.
clericus, was in 1543 bezitter van de prebende.
BB I, 280.
Meesters, 47-48.
Zijlstra nr. 8789.
Abma, Lenen, 230.
Hof nr. 16692, 40. Hij is geen pastoor te Birdaard* geweest zoals Zijlstra nr. 8789 op grond van Andreae, Tresoar, Hs. PB 935, 22 aangeeft; deze noemt betrokkene echter Bernardus Tarquinius.
1559 - 1560
Reyner Claesz.
Op 18 februari 1560 verklaart het Hof de brieven van nominatie of presentatie op Reyner Claesz. van nul en generlei waarde en de brieven van placet ongeldig. Als zijn voorstanders traden op Bernardus Tabbes (boven als eerdere bezitter van deze prebende genoemd) en (zijn stiefvader) Sipke Reynsz. De prebende moet in het bezit worden gesteld van Michiel Adriaans, van Harlingen.
Hof nr. 16692, 40.
Reyner Claesz. was een zoon van Wyts Tabbes (zuster van voornoemde Hilbrand en Bernardus) uit haar eerste huwelijk met Claes Reyners.
Meesters, 49, 52.
Zijlstra nrs. 5011, 10873, 12205.
van Harlingen was degene in wiens bezit de prebende moest worden gesteld.
Hof nr. 16692, 40.
Meesters, 54.
Zijlstra nr. 9375.
Meesters, 54.
Het leen liet hij blijkbaar bedienen door
koster en sacrista alhier.
Meesters, 54.
Beneficium op het Barbara-altaar
Over dit beneficie is vrijwel niets bekend. Het valt op dat de bezitters gerekend moeten worden tot
de kring van de verwanten van de collatoren van het voorgaande leen.
1554
Botte Tabbes
RA Bolsward nr. 107, 150.
Mr. Botte Tabbes wordt in 1553 zoon genoemd van Tabbe Ynthyez.
RA Bolsward nr. 107, 149; vgl. Meesters, 50.
zoon van Adriaan Michiels, komt in 1562 als bezitter van het Sinte Barbersleen voor;
GA Bolsward, O.A. nr. 590, 98vlg.; nr. 592A, 134.
Op 16 oktober 1511 bestemden Hendrik Nannes en Katryn Epes, zijn vrouw, geld en een huis voor
een prebende op het altaar van Crispinus en Crispinianus tenzij zij voor hun dood zouden bepalen
dat het aan een ander altaar verbonden zou moeten worden. Als collatoren worden aangewezen de
drie (hoofd)priesters en de prior van Thabor; de bezitter van het leen zal uit de verwanten van de
stichters moeten komen.
FT, nr. 84.
overleden – dat de prebende verbonden moet worden aan het Jacobsaltaar.
FT, nr. 106.
Op 15 maart 1591 ontvangen Gedeputeerde Staten een brief van Athie Wypckesz., burger van
Bolsward, namens zijn zoon Wypcke voor wie hij reeds eerder een beneficie te Bolsward had
verzocht. Te onderzoeken was of hij tot de verwanten van de stichters behoorde en of de laatste
bezitter van het beneficie zich tot een ambacht had begeven en was gehuwd. De magistraat wil het
beneficie aan zich trekken omdat het cum cura animarum zou zijn maar dat is volgens adressant niet juist. Hij is van Catharina’s bloed terwijl zijn vrouw Wypke Atges bloedverwante is van Hendrik Nannes. Het leen was steeds aan clercken gegeven. De afloop is niet bekend.
Arch. EVC nr. 5590 nr. 85.
In 1640 komen Gedeputeerde Staten, representerende de prior van Thabor, en de burgemeesters en de predikanten te Bolsward, representerende de drie hoofdpriesters, als collatoren van het Jacobsleen voor.
GA Bolsward, O.A. nr. 803.
student, nu te Leuven, wordt door Hendrik Nannes als eerste beneficiant aangewe-zen onder de voorwaarde dat hij tussen nu en Sint Jansmis a.s. priester wordt. Zo niet, dan zal Symon Alberts van Harlingen, priester, het leen krijgen.
FT, nr. 106.
Zijlstra nr. 8256.
1543
Gysbert Lyuwesz., cler.
BB I, 279.
priester, komt in 1553 als prebendaat van deze prebende voor.
GA Bolsward, O.A. nr. 36, 400; Arch. Armhuis nr. 64.
zoon van Hendrik de Pauw te Leeuwarden. In 1562 is sprake van het beneficie op het Jacobsaltaar, nu bediend door Hector, zoon van Hendrik de Pauw.
GA Bolsward, O.A. nr. 590, 99-99v; nr. 592A, 134-135.
Zijlstra nr. 9287.
Op 27 juni 1559 en 9 december 1559 is sprake van een geschil tussen Hendrik Olferts namens zijn zoon Balthasar Hendriks, clericus, ener- en de getijdepriesters alhier, de organist, de koster en de procureur-generaal anderzijds; op 9 december worden de brieven van placet voor eerstgenoemde ongeldig verklaard.
Hof nr. 16691, 234; nr. 16692, 27.
Beneficia buiten de Maartenskerk
Op 15 juli 1500 verkopen de voogden van sinte Anthonys tzercke een huis.
OFO I, nr. 447.
Sancti Anthonii is in 1529/30 sprake wanneer toestemming voor een draagbaar altaar wordt
gegeven.
Heeringa, Rekeningen II, 117. Op 20 maart 1494 dragen Goslick Juwingha, burgemeesteren en Raad van Bolsward aan de proost op ‘t Zandt over sante Anthonis kercke aan de Hoogstraat over en de prove en renten die heer Marten Lyves daar heeft opdat men het convent van Pingjum naar Bolsward kan overbrengen (Aud.nr. 1430.1, 185-185v). De generaal-abt van de Premonstratenzer orde gaf 8 mei 1509 toestemming het klooster naar een veiliger plek over te brengen (Ibid., 186).
Aan deze kapel verbonden priesters zijn niet bekend.
Bisschop Philips van Bourgondië (1517-1524) verleende zijn goedkeuring aan de oprichting van een kapel voor het beeld (imago) van Maria; het stuk is niet gedateerd.
ABU nr. 250-1, 9v.
1525 reeds voor.
OFO II, 322.
gegeven.
Heeringa, Rekeningen II, 117.
RA Bolsward nr. 11, 85.
RA Bolsward nr. 107, 133.
GA Bolsward, O.A. nr. 590, 100v; nr. 592A, 137.
Arch. Bestuursinstellingen 1813-1918 nr. 3776, 41.
ca 1543
Frederick Inthiema.
Ibid., nr. 3776, 41. Frederick Inthiema wordt niet genoemd in de genealogie Inthiema in Stb. I, 228.
zoon van Thomas Jellesz., van Workum, komt als beneficiant van het Kapelleleen 7 april 1557 voor.
RA Bolsward nr. 107, 266.
clericus, zoon van Meynert Dirks te Wieuwerd, komt 20 mei 1572 als bezitter van de vrije prebende in de Onze Lieve Vrouwe kapel voor.
nr. 16801, 111.
Mariaprebende in de proosdij Vinea Domini
Vanaf het midden van de 16e eeuw zijn verleningen van een Mariaprebende in deze proosdij bekend.
Het ging in feite hier ook om een studieleen.
Op 6 mei 1551 werd hij door de proost als kapelaan aangewezen
ABU nr. 535, 89.
werd 17 en 24 september 1551 op de titel van het Onze Lieve Vrouwe altaar in het convent van Anthonius alias Vinea Domini toegelaten tot alle wijdingen nadat in september 1551 door het convent een wijdingstitel was afgegeven op de naam van Joannes Joannis.
ABU nr. 550*, 24 en 25 resp. ABU nr. 535, 96.
ontving op 20 februari 1552 van het convent een wijdingstitel
ABU nr. 535, 151vo.
ABU nr. 550*, 35.
Arch. Bestuursinstellingen 1580-1795 nr. 2285, 136: 1582 stipendium voor Harco Andreas, zoon van de predikant te Roordahuizum. Romein, 164, noemt hem als predikant aldaar vanaf 1586.
werd na de resignatie van de voorgaande op 10 februari 1553 tot de Onze Lieve Vrouwe prebende in dit convent geïnstitueerd.
ABU nr. 535, 170.
werd 17 mei 1554 op de titel van het Maria-altaar in dit convent toegelaten tot de wijding van subdiaken.
ABU nr. 550*, 52v.
Meermalen is sprake van geestelijken waarbij niet blijkt welke functie zij bekleedden. Een aantal
wordt prebendaat genoemd zonder dat aangegeven is welke prebende zij bezaten, een ander aantal
is alleen maar als heer aangeduid. Zoveel mogelijk in chronologische volgorde worden zij hier-
Op 3 december 1483 wordt enig land overgedragen, afkomstig van wijlen Andreas, prevende priester.
GA Bolsward, O.A. nr. 539 reg. 22.
1482 - 1508
Gerlacus Everardi Brontsma
komt 25 oktober 1482 als prebendaat alhier en deken van Bolsward voor.
GA Bolsward, Arch. Weeshuis nr. 79.
Het Utrechts Archief, GA Utrecht, 1e afd. nr. 815, 105
Overijssels Archief, Coll. Heerkens nr. 541 reg. 11.
Tresoar, PB Hs. 120 (Inv. Arch. Bolsward reg. 51).
1490 - 1491
Wattye/Wolterus Simonis
komt in 1490
RPG VII nr. 4266 (Wolterus Simonis)
OFO I, 389.
Zijlstra nr. 8071; daar ten onrechte verward met Gothie Simons, vicarius perpetuus te Bolsward.
1490- † v. 1503
Jarich Hettonis
Op 4 december 1503 komt een overeenkomst tot stand tussen de armvoogden van Bolsward en de erven van heer Jarich; de armvoogden zullen het geld ontvangen dat te Thabor berust benevens mobilia en kleren behalve de mantel en het bed dat heer Haring (n.b. de perpetuus vicarius alhier) in zijn bezit heeft terwijl de voogden aan de erven een geldsbedrag zullen uitkeren.
OFO I, 462.
presbiteri incole op. Bolswerdensis ontvangen 1 april 1490 absolutie en dispensatie wegens begane onregelmatigheden begaan tijdens een op de stad gelegd interdict.
RPG VII nr. 4266. Het interdict was opgelegd na de strijd om de macht in Bolsward.
Walterus Simonis is wel dezelfde als de eerdergenoemde Wattye, Jarichus Hettonis wel dezelfde als de vóór 1503 overleden Jarich. De andere vier priesters konden niet met andere vermeldingen in verband worden gebracht.
Martinus Urbrandi (Wibrandi?)
priesters, worden 16 oktober 1490 geabsolveerd van het hun opgelegde interdict.
RPG VII nr. 2179.
Zijlstra nr. 7315. Hij zal dan niet dezelfde zijn als Martinus Wybrandi, van Sloten, die zich 14 augustus 1498 (twee weken eerder dus) te Leuven liet inschrijven, Zijlstra nr. 8630. Het is de vraag of hij dezelfde is als Martinus Wibrandi die ca 1516/7 de tweede vicarie alhier kreeg (zie hiervoor).
1503 (- 1507?)
Pieter (Simons?)
komt als prebendaat alhier voor op 3 oktober 1503
Overijssels Archief, Coll. Heerkens nr. 541 reg. 11.
HStA Dresden, Friesl. Sachen, Loc. 8182, 1505-1509, 333.
1504 -
Gerrit (Tyaerdsz.)
Onder de proven waarvan de hertog van Saksen in 1504 Godschalk Jongema bij vacatures de nominatie toestaat is oude heer Gerrits prove.
nr. 80, 27 (GPCV II, 234).
Mogelijk is bedoeld heer Gerrit Tyaerdts die 26 mei 1505 in een testament bedacht wordt
FT, nr. 71.
Tresoar, PB Hs. 118 (Inv. Arch. Bolsward reg. 49)
Tresoar, PB Hs. 1382, 330-330v.
RA Bolsward nr. 125, 60v.
Zijn molen wordt in 1507 genoemd.
Tresoar, PB Hs. 118 (Inv. Arch. Bolsward reg. 49)
1504 - † vóór 1507
Schelte
Ook zijn prove wordt in 1504 vermeld.
Hof nr. 80, 27 )(GPCV II, 234).
Oosterhout, 520.
komt als geestelijke alhier voor op (2)3 mei 1504.
FT, nr. 66.
Van heer Buwe en heer Gefryds prove is sprake op 31 maart 1505.
GA Bolsward, O.A. nr. 746 reg. 22. De prove van Buwe was de Nicolaas en Johannes Baptistaprebende.
vóór 1512
Douwe Pibonis Humminga
overleed in 1512; hij was eerst pastoor te Dronrijp*, daarna prebendaat te Bolsward en Harlingen*.
Schotanus, Tablinum, 20.
Heer Wigger alias Wiggerus Petri, clericus en notarius, instrumenteert 16 oktober 1511 het testament van Hendrik Nannes en Katryna Epes.
FT, nr. 84.
komt als prebendaat alhier voor op 16 december 1511
Arch. Oegeklooster nr. 2 reg. 8.
1511
Mr Gerardus
Arch. Oegeklooster nr. 2 reg. 8.
Deze zou dezelfde kunnen zijn als Gerardus Reincii, vermeld in 1509.
Van Burmania S, 20; PB Hs. 1466.
komt als beneficiatus alhier voor op 16 december 1511.
Arch. Oegeklooster nr. 2 reg. 8.
FT, nr. 81.
FT, nr. 81.
1519 - 1524
Aesgo Lasquert (Mr. Aesgo Hesselsz. Albada)
komt als prebendaat alhier voor op 26 april 1519,
OFO III, nr. 40.
ABU nr. 231, 81.
FT, nr. 106.
Zie voor hem ook: Walsweer, ‘Sjaerdemalien’, 49 n. 138.
ca 1520/30
Tjaert Hollingsz.
was geestelijke alhier ten tijde van de Keizerlijke Majesteit en van mr. Heynrick (sic) Donia, pastoor alhier.
Aud. nr. 1429/3.
1529 - 1531
Mr. Doythie Wiarda
komt als prebendaat alhier voor op 28 augustus 1529
HCL, Arch. Camminga nr. 3.
Protocol Cleuting, 73-75. Op 12 februari 1533 (Tresoar, Arch. Varia Staten, nr. 73-11) en 24 oktober 1533 (FT 165) komt hij voor in de omgeving van Wytse van Camminga, wiens testament van laatstgenoemde datum hij ook ondertekent.
Zijlstra nr. 8514.
1532 - 1543
Cornelis Jansz.
komt hier voor het eerst voor in 1532,
GA Bolsward, O.A. nr. 438.
GA Bolsward, O.A. nr. 745 II.
GA Bolsward, O.A. nr. 438 en BB I, 276
- † vóór 1551
Sipcke Gaelesz.
Zijn erfgenamen komen 13 februari 1551 voor; functie en standplaats zijn niet vermeld.
RA Bolsward nr. 11, 68.
zonder functie en standplaats als onlangs overleden genoemd april 1553.
RA Bolsward nr. 11, 343.
- † 1552
GeorgeOp 13 december 1552 vindt de inventarisatie plaats van de goederen van heer George nadat het voornemen daartoe 27 november was afgekondigd. Hij is dan blijkbaar reeds overleden. Eén van de crediteuren geeft aan dat zijn vader heren Georgen to Poppinghweerwegens nieuwe verhuur van land geld heeft voorgeschoten. De relatie met Poppingewier* is onbekend. Op 14 december 1552 verklaren Wpke Jansz. en Symon Petersz. namens zijn vrouw de nalatenschap van heer George te verwerpen.
RA Bolsward nr. 107, 460-466.
komt hier 19 juni 1553
GA Bolsward, Arch. Weeshuis nr. 83.
GA Bolsward, Arch. Weeshuis nr. 83.
RA Bolsward nr. 107, 489.
komt zonder functie en standplaats op 22 februari 1555 voor.
RA Bolsward nr. 107, 484.
komt eveneens zonder functie en standplaats voor op 28 mei 1555.
RA Bolsward nr. 107, 487.
1559 - 1560
Johannes Gerckesz.
Hij komt hier op 9 december 1559 onder de getijdepriesters alhier voor.
nr. 16691, 234.
Hof nr. 16692, 84.
1562 - 1578
Olphert Jarichs
in 1559 prebendaat geworden te Wirdum*, komt voor het eerst als priester alhier voor op 28 mei 1562
GA Bolsward O.A. nr. 590, 99.
PI, 244.
Arch. Bestuursinstellingen 1522-1581 nr. 623.
Hof nr. 16703, 357.
In deze periode wordt betaald voor het zegel wegens dispensatie voor hem om te verkrijgen een officium perpetuum in de kerk alhier niettegenstaande het feit dat hij geen verwant is van de stichter; om welk leen het gaat, blijkt niet.
Heeringa, Rekeningen II, 267.
z.j. ? Jacobus Theodorus of Theodorus Sartorius
Oudheden en Gestichten II, 4, zonder verdere bijzonderheden.
Patroon:
Mauritius en/of (later) Martinus
Verhoeven, 83. Hij merkt daarbij op dat de vermelding van de Mauritiuskerk alhier alhier in de Dialogus Miraculorum van Caesarius van Heisterbach in sommige handschriften (andere noemen Martinus) niet juist kan zijn omdat Martinus ook in latere bronnen (bv. Arch. Liauckamastate i. 990, 1554) als patroon wordt genoemd. Van Moolenbroek geeft aan dat Mauritius in de tekst (naar de oudste handschriften) als patroon vermeld wordt en dat Verhoeven te snel heeft geconcludeerd dat de latere lezing (als Martinus) de juiste is: van Moolenbroek, ‘Bozum’, i.h.b. 270 n. 4. De Voorloopige Monumentenlijst, IX, Friesland (1930), 14 en wel in het spoor daarvan U. Zwaga, De Margarethakerk te Bozum (1992) geven ten onrechte Margaretha als patrones. Het zg. Onderwijzersboekje uit 1857 (Tresoar, Hs. 1150 2.1) geeft Petrus als patroon.
Bijzonderheden:
het kerkgebouw is niet vóór de tweede helft van de 12e eeuw te dateren.
MF, 85.
Jan nr. 935, 16. De abt van Lidlum als aartsdiaken van de kerk alhier 1554 (Arch. Liauckamastate nr. 990) en 1556 (OFO III, nr. 39, 137), als aartsdiaken van de seendstoel Winsum 1545 (Arch. Liauckamastate nr. 995).
Wumkes, XXVII. Volgens Oudheden en Gestichten II, 260 kwam zowel de begeving als de institutie de abt van Lidlum toe. Ten aanzien van de begeving is dat onjuist, vgl. Roemeling, ‘Lidlum’, 40.
Jan nr. 1165.
OFO I, nr. 162.
OFO III, nr. 39, 85.
1371
Gheltatus
Jan nr. 1172.
tevens deken van Borndego.
ARDOU nr. 2246.
Op 24 april 1400 schenkt graaf Albrecht het rectoraat van de kerk te Bosinchum (= Bozum) aan de discretus vir Nicolaus Gerardi en presenteert hij deze aan de bevoegde instanties.
Verwijs, 545-546 jo. 620 († Bozum).
1427
Theodricus
OFO II, nr. 14.
later
wordt alhier geïnstitueerd (blijkbaar door de proost van St. Jan).
Jan nr. 1135, 22.
1461
Henrick
OFO I, nr. 162.
werd door de abt van Lidlum alhier geïnstitueerd.
Jan nr. 935, 16.
1485
Gerryt/Gerardus
OFO I, nr. 345.
1488
Meynert
OFO III, nr. 20.
vóór 1511
Liwe
OFO III, nr. 39, 87.
1507 - †1514
Gerryt/Gerardus Reyneri
Gerryt komt voor het eerst als geestelijke alhier voor op 29 januari 1507.
Oosterhout, 333.
BB I, 313; voorts: Arch. Provinciaal Bestuur 1813-1918, nr. 3776, 24v.
RvdA II, 390, 432.
De Walle, 117, nr. 735.
1515 - †1554
Mr Edo Gerbrants Walkama
op 12 april 1508 als student te Rostock ingeschreven en 2 juni 1515 priester gewijd
Zijlstra nr. 7822. Als M. Edo Gherbranda van Leeuwarden 24 februari 1515 tot subdiaken en als Mag. Edo Walcama 7 april 1515 tot diaken gewijd: Dom nr. 2544, 42, 97.
OFO III, nr. 39, 85. Hij hield een uitgebreid rekeningboek bij (GA, Arch. Lulema nr. 68) dat na zijn dood door zijn opvolgers nog een tijdlang is voortgerzet. Het Friestalige gedeelte is door Sipma uitgegeven: OFO III, nr. 39. Zie ook Breuker, ‘Walikama’.
Hof nr. 16481, 915.
De Walle, 118 nr.741.
Hij had tenminste twee kinderen: mr. Gerbrandus, 1540 student te Leuven en later secretaris van Barradeel,
Zijlstra nr. 8883.
RA Sneek nr. 23, 65.
1555 - †1558
Eelke Abbesz.
in maart 1555 nog pastoor te Tzum*, komt vanaf 31 augustus 1555 als pastoor alhier voor.
GA Sneek, O.A. nr. 625.
GA, Arch. Lulema nr. 68 (niet in OFO III gepubliceerd deel van het Kerkrekeningboek van Bozum 1515-1567).
Ibid.
Een formulierboek uit het midden van de 16e eeuw noemt een Dominicus als pastoor alhier;
Tresoar, PB Hs. 1382, 382.
Een ca 1550/2 opgestelde parochielijst noemt als pastoor alhier Jeur… (de naam is moeilijk leesbaar); de lijst geeft echter op veel punten onjuiste informatie.
Jan nr. 1165.
1558 - 1580
Rein Rinckes Tiarum
afkomstig uit Eesterga
Mededeling prof. dr. Ph. Breuker.
december 1558 als pastoor alhier voor
GA, Arch. Lulema nr. 68.
CE, 361.
Arch. Bestuurslijke Instellingen 1580-1795 nr. 2655, 104.
De vicarie bestond reeds in 1461.
OFO I, nr. 162.
1461
Dirck
OFO I, nr. 162.
1495
Jan Frericksz.
OFO I, nr. 420.
wordt in 1511
Tjessinga V, 33. Het dan aangegeven land staat in 1542 ten name van de vicarie (Arch. Van Sminia nr. 2064A).
OFO III, nr. 39, 85.
Hij is hier nog in 1517 wanneer reparatiekosten aan zijn huis worden betaald door de kerk.
Ibid., 99, 100.
1517/8 – 1535
Nanno Hermanni
prebendaat (!) alhier; hij geeft 20 mei 1525 aan hier nu 7 jaren te staan.
nr. 93, 2v.
OFO III, nr. 39, 114.
Arch. EVC nr. 2866.
OFO III, nr. 39, 114.
komt hier in 1542 voor.
Ibid., 127.
BB I, 364.
Hof nr. 96, 103 resp. RR nr. 11, 68; voor een brief aan hem: 64v. Blijkens een lijst d.d. 18 juni 1549 loopt er nog een proces tegen of namens hem: Aud. nr. 1410.10, 1,2. Waar hij dan verblijft staat niet aangegeven. Blijkens zijn getuigeverklaring d.d. 15 juni 1574 was hij toen ca. 56 jaren ouid en werd hij dus ca. 1517/8 geboren: StA Aurich, Rep. 101vlg.
Biografisch Lexicon, II, 370-371.
Meegedeeld door Harkenroht, ‘Naemlijst’, 70-71, met ‘Aenmerkingen’, 579-600.
1543 - 1557
Johannes Jellonis
wordt 7 augustus 1543 (als Johannes) als vicarius alhier vermeld.
BB I, 364.
OFO III, nr. 39, 133.
St. Jan nr. 1165.
RA Baarderadeel nr. 4, 532.
Groninger Archieven, Arch. Lulema nr. 68.
1559 - 1560
Sythie Abbesz.
Op 27 december 1559 komt heer Syttie hier voor.
Ibid.
Singels nr. 218.
1560 - 1562
Rodmer Rintyes
is hier reeds in 1560
RA Hennaarderadeel nr. 38, 693.
GA, Arch. Lulema nr. 68.
GPCV III, 566-567 (uit GA Franeker, O.A. nr. 10, 141v).
In 1566/7 wordt gelast informatie in te winnen over Jan, vicarius alhier; kort daarop wordt hem gelast met zijn brief van placet voor het Hof te verschijnen.
RR nr. 27, 69, 78v.
Andreae, ‘Naamlijst’, 15; vgl. Winsemius, 88 (verbannen verklaard 18 februari 1567: Hof nr. 7490, 107v).
in 1566 nog vicarius te Wieuwerd*, is hier 4 januari 1570
Groninger Archieven, Arch. Lulema nr. 68.
Hof nr. 16801, 159.
Van Burmania, 6v.
Arch. Varia Staten nr. 48, 101v, 103v.
Mededeling prof. dr. Ph. Breuker.
De prebende bestond ook reeds in 1461.
OFO I, nr. 162.
Walta,de kerkvoogden en de ingezetenen.
Arch. Liauckamastate nr. 990.
1461
Johannes Kannemakersz.
OFO I, nr. 162.
15(09?)11-†1523
Buwe Wybesz.
was hier mogelijk reeds in 1509
Arch. Liauckamastate nr. 996, 28 augustus 1571.
Tjessinga V, 34.
De Walle, 118, 737.
Arch. Liauckamastate nr. 996.
hier geboren als zoon van Aggo Jongema anders Walta en Fedt Takodr. Hermana
Arch. EVC nr. 2575, 61v.
Arch. Liauckamastate nr. 996.
De Walle, 118, nr. 740. De overlijdensdatum ook Arch. Liauckamastate nr. 990.
1544 - 1580
Wopcke Albada
pastoor te Poppingawier*, werd 7 april 1544 door de pastoor, Doeko Walta, kerkvoogden en gemeente als opvolger van de voorgaande gekozen
Arch. Liauckamastate nr. 990. Het placet werd in 1544, zonder dagtekening, verleend, ibid. De institutie in de prebende in Ecclesia divi Martini in Bosum werd verricht door Isbrandus Harderwijck, abbas in Lidlum et archidiaconus sedium Winsemensium cum annexis in het klooster Lidlum. Er kan dus geen fout zijn gemaakt want Isbrandus Harderwijck werd in 1553 abt (Lambooij, 358-361).
Arch. Liauckamastate nr. 990.
OFO III, nr. 39, 37.
Groninger Archieven, Arch. Lulema nr. 68.
nr. 16692, 179.
Arch. Liauckamastate nr. 983.
Arch. Varia Staten nr. 73.
Arch. EVC nr. 3310; betaling van de verschuldigde leges ad 8 maart 1579; Plomp, ‘Legitimaties’, 133.
Wopke lijkt niet naar de Reformatie te zijn overgegaan. Hij overleed, 79 jaren oud, op 9 december 1586 en werd hier begraven.
Tresoar, Coll. Grafschriften, Baarderadeel, i.v. Bozum. Niet bij De Walle.
Overzichten uit ca 1550/2 en uit 1558/60 noemen hier twee vrijlenen.
St. Jan nr. 1165.
hier verder niet aangetroffen. Zo deze wel bestaan heeft zijn misschien daaraan verbonden geweest
enkele geestelijken, genoemd in het Kerkrekeningboek en hierna te noemen onder Overige. Ca
1550/2 is bezitter ervan quidam clericus.
Jan nr. 1165.
Over deze in 1519 genoemde kapel
OFO III, nr. 39, 85
In oktober 1515 is sprake van heer Dirck van Bozum, genoemd met heer Claes van Rauwerd.
Tresoar, PB Hs. 1062, 145.
1522/3
Riord
OFO III, nr. 39, 107.
1522/3
Tiard
OFO III, nr. 39, 107.
1538/9 – 1540
Gerrit
OFO III, nr. 39, 125, 126.
De in het kerkerekeningboek meermalen genoemde heer Wybo
OFO III, nr. 39, 88 (1519?), passim t/m 123 (1535); te Lutkewierum 111 (1527).
Een vermelding van Heer Edo Hayesz. alhier in 1543 moet op een fout berusten.
Hij bewoonde in 1543 een sate alhier in die Bongerd.
BB I, 367. Elders heet hij Ede in de Bongerd of Edo Hayes (ibid., 365; Arch. Van Sminia nr. 2064A, 1542: Ide Hayes, dus steeds zonder Heer).
Patroon:
Martinus
Verhoeven, 84.
Bijzonderheden:
kort na de gewelddadige dood van Bonifatius (754) werd hier een gedachteniskerk gesticht, met een monasterium daaraan verbonden voor het koorgebed en de eredienst. Van Vliet heeft aan dit monasterium of deze munsterkerk uitvoerig aandacht besteed.
Van Vliet, In kringen, passim.
Halbertsma, ‘Bonifatius’levenseinde’, 395-444; ‘Dokkum’, 31-52; vgl. verder Halbertsma, Frieslands Oudheid, 262-268. Adema tekent op een plattegrond van de bouwhistorie van beide kerken een bouwrest uit de 9e eeuw binnen de parochiekerk, Keppelstok 65, 14. Dezelfde plattegrond, afkomstig van de ROB, ook bij Kuiken, ‘Dokkum’, 11.
Kuiken, ‘Dokkum’, 11.
Van Vliet, In kringen, i.h.b. 79, 95, 96, 105, 138-140, 193-195, 264, 371, 373.
De abdij bezat de parochiekerk; de abt was de pastoor. Derhalve zullen – voorzo-
ver bekend – de namen van de abten/pastoors hieronder worden opgenomen. De diensten werden echter in hoofdzaak door twee perpetui vicarii verricht die naar het lijkt mogelijk door de stad Dokkum werden aangesteld (danwel had de stad bij hun benoeming een belangrijke rol). Ook zij komen in de bronnen dikwijls onder de naam ‘pastoor’ voor. Voorzover uit de uit de 15e/16e-eeuwse gegevens valt af te leiden waren zij althans in de 16e eeuw geen kanunniken van het klooster. Blijkens een vermelding uit 1595 met betrekking tot de laatste pastoor was deze door de abt aangesteld.
Arch. Bestuursinstellingen 1580-1795 nr. 2778a.
Behalve de pastorie en de twee perpetuele vicarieën waren hier een voor het eerst in 1481 vermelde prebende
GPCV I, 694 (vgl. ibid. I, 325 met foutieve datering).
RvdA I, 139.
RA Dokkum nr. 17, 357.
ABU nr. 550*, 138.
RvdA I, 173, 179.
Op 20 oktober 1533 doen mr. Henrick Ludolphi, pastoor te Leeuwarden(-Oldehove)*, en Sythie
Aylva uitspraak in het geschil tussen de stad Dokkum ‘myt hoer twee perpetui vicarii’ en de abt
van het klooster aldaar over zekere pastorie- en parochiekosten.
Arch. Klooster Dokkum nr. 1 reg. 5.
daarover weer moeilijkheden: vóór 4 juli1558 verzoeken Frans Jacobsz. en Adriaan van Twic-
kel, vicarii alhier, aan Stadhouder, President en Raden van Friesland om Henricus Kessel, abt en
pastoor alhier, te gelasten als pastoor de bediening der sacramenten om de andere week te vervul-
len; hij blijft nu in gebreke. Tevens moet hij de helft van de kosten van de pastorie dragen (de ei-
sers dragen de andere helft). Op 4 juli 1558 geven de Stadhouder c.s. hiertoe last.
Arch. Klooster Dokkum nr. 1 reg. 27 en 28.
Frans Jacobs klaagde reeds eerder in 1558 over verwaarlozing door de abt, de verus pastor.
Protocol Cleuting, 116.
Als eerste geestelijke van wie bekend is dat hij hier gewerkt heeft wordt Willehad genoemd, die
hier in de jaren 760 kwam.
Van Vliet, In kringen, 79, 95.
‘een huis voor de dienaren Gods’. Kort daarop – na diens priesterwijding in de tweede helft van
777 - werd Liudger door bisschop Alberik tot ‘doctor aecclesiae’ alhier aangesteld.
Ibid., 96.
in 784 voor de in opstand gekomen Saksers vluchtten. In 787 werd hem de missionering in een aantal gouwen in Oosterlauwers gebied opgedragen
Ibid., 105.
Daarna is over de zielzorg alhier ruim vier eeuwen lang niets bekend.
Omdat de abt – zoals in 1558 duidelijk blijkt – ook de pastoor was zullen eerst de namen van de
abten worden weergegeven. Over de daadwerkelijke vervulling van hun pastoorsfunctie is verder
De lijst is gebaseerd op de abtenlijst van Backmund
Backmund, 194.
later hoofd van de kloostergemeenschap te Barthe (Ofr.), van waaruit in 1204 het klooster te Palmar werd gesticht.
1230
Tado/Thydwardus
Ook Lambooij, 402-403 (Tado) en Lambooij en Mol, 354-355 (Thydwardus).
overleed als abt van Dokkum in 1242 tijdens een bezoek aan het klooster Bloemhof te Wittewierum.
Kroniek Bloemhof, 355.
1268
Gerbrandus
Kroniek Bloemhof, 423. Het jaartal moet zijn 1268. Backmund noemt hem met als jaartal 1269.
……
Pontetus ( = Poptetus?)
…..
Follerius ( = Folkerus?)
…..
Walkardus ( = Volkardus?)
1297
W…….
GPCV I, 130-131. Misschien dezelfde als Volkardus of Wilgredus, Backmund, loc. cit.
…..
Proptetus ( = Poptetus?)
Zijn naam staat op de in 1307 gegoten klok van de kerk te Roodkerk
Verhoeven, Klokken, 69.
Van den Berg veronderstelde dat hij tot het geslacht Menalda te Hellum behoorde. Dit geslacht was betrokken bij lokale geschillen. Voor de pacificatie ervan wees de paus o.m. de abt van Mariengaarde aan. De abdij te Dokkum was daarvan een dochterklooster. Een lid van het geslacht Menalda zou daarop abt te Dokkum zijn geworden.
Van den Berg. Dantumadeel, 177.
Blijkens een bericht van 1 maart 1333? was hij door de bisschop inmiddels geëxcommuniceerd wegens binnendringen in diens jurisdictie en de instituties en destituties in de drie personaten Dokkum, Holwerd en ‘Ghaest’.
ABU nr. 1, 4 (Muller, Regesten nr. 694).
1355 - 1374
Tytardus
OGD nr. 440 resp. Colmjon, nr. 352.
…..
Tibrandus ( = Sibrandus?)
was tevens landdeken en werd op 5 maart 1421 geëxcommuniceerd wegens weigering te verschijnen wegens aantasting van de bevoegdheden van de wijbisschop in het schrikkeljaar.
ABU nr. 9, 119 (Muller, Regesten nr. 2235 [1421]; Muller, Registers en Rekeningen I, 418-419).
OFO I, nr. 34.
Lambooij, 292-293.
was acolyth bij zijn verkiezing als abt.
Lambooij, 292-293.
1441 - 1445
Wilhelmus
PG, nrs. 7 en 11.
Dezelfde ?, zoals Backmund wel aanneemt
Backmund, 194.
resigneerde als abt
Joesten, Urkundenbuch, 410-413, nrs. 521-522. Peter overleed niet in 1451 of 1452 zoals Backmund aangeeft.
1461 - 1480
Jacobus van Montfort
kanunnik van Wittewierum, op 22 december 1461 tot abt werd verkozen. De abt van Steinfeld doet daarvan op 10 januari 1462 bericht aan de bisschop van Utrecht met het verzoek hem te wijden
Ibid., 410-413, nrs. 521-522.
PG, nr. 35. De vermelding van Backmund, 194 dat hij in 1488 nog leefde en zijn opvolger Joannes in 1488 aantrad is niet verifieerbaar.
1491 - 1507
Joannes Duveland
Joannes wordt als abt genoemd vanaf 17 september 1491.
PG, nr. 47.
Joesten, Urkundenbuch, 513-515, nrs. 689, 690, 691. Het lijkt er op dat hij door de landsheer George van Saksen aan Lidlum werd opgedrongen, Lambooij, 338-341.
Lambooij, 344-345.
komt vanaf 6 november 1512
Arch. thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg nr. 1586. De vermelding 1511 door Backmund (cit. GPCV II, 289) is niet juist en berust op een verkeerde lezing van de tekst, vgl. RvdA I, 152).
ABU nr. 231, 88.
De vorige abt is overleden. Het Hof laat de conventualen van Dokkum weten dat zij geen abt mogen ‘eligeren’maar slechts ‘nomineren’en dat zij de brief van nominatie aan het Hof moeten opzenden. Blijkbaar wilde het Hof de abt van Lidlum op deze post benoemd zien; het schreef hem ‘dat die Heeren van den Raede hem gaerne geinduceert hadden dat hij hadde willen accepteren delectie van der abdien te Dockum’. Tenslotte wendt het Hof zich tot de drost te Dokkum en Sytye Aylva, olderman aldaar, over hun advies dat de prior Dirk onbekwaam zou zijn om aldaar abt te worden, weshalve zij blijkbaar voorstelden Jan van Wijck te benoemen die echter volgens door bij het Hof binnengekomen informatie van enkele notabele personen zeer oud en ongeschikt was.
RR nr. 4, 108v, 109v, 110v, 111.
Over hem Lambooij, 458-459.
Joannes Wyck komt als prior nog voor op 1 juli 1537.
HCL, RA nr. Y 5, 367.
1537 - 1549
Theodoricus Loenen
komt als abt voor het eerst voor op 1 juli 1537.
HCL, RA nr. Y 5, 367.
Arch. van Burmania – van Eysinga nr. 88.
nr. 16690, 47.
- 1550
Henricus Arnoldi van Zutphen
Wegens ketterij werd zijn placet als abt van Dokkum op 15 februari 1550 ingetrokken,
nr. 96, 150v. Over de beschuldiging van ketterij: Aud. nr. 1417/13, 1 (microfiches Brussel nr. 466).
RR nr. 49, 19.
1550 - 1552
Theodoricus van Hattum
proost van Veenklooster, ontvangt op 13 augustus 1550 het placet op zijn benoe- ming als abt van Dokkum.
RR nr. 49, 19.
ABU nr. 535, 113.
1553 - 1580
Henricus Kessel
gekozen abt, ontvangt 12 juni 1553 toestemming zich door de bisschop van Ebron (de wijbisschop van Utrecht) te laten wijden.
Heeringa, Rekeningen II, 215.
CE, 348.
De daarna (in ballingschap) gekozen abt Theodoricus Annius, voordien proost van Kusemer
Backmund, 194.
Perpetui vicarii (zich ook noemende pastoor)
Zij vervulden het merendeel van de aan de pastorie verbonden diensten. Volgens opgave uit 1596
van de laatste pastoor was hij door de abt aangesteld.
Arch. Bestuursinstellingen 1580-1795 nr. 2778a.
kum ‘myt hoer twe perpetui vicarii’ in het geschil met de abt
Arch. Klooster Dokkum nr. 1 reg. 4.
magistraat bij de benoeming een belangrijke rol speelde. Een uitzondering daargelaten waren de
perpetui vicarii geen kanunnik van de abdij Dokkum.
Soms is sprake van vicarius perpetuus, soms van pastoor. De als vicarius voorkomende personen
zijn ook hier opgenomen omdat van het bestaan van een afzonderlijke vicarie niet is gebleken.
komt als cureet alhier voor in 1383.
Arch. Gerkesklooster nr. 85 reg. 4.
1423 - 1429
Hobba/Hobbrandus
Hobbrandus komt als perpetuus vicarius alhier voor op 27 mei 1423
Arch. Klooster Klaarkamp nr. 7 reg. 11.
OFO I, nr. 49.
is persona alhier 6 juli 1437
OFO I, nr. 72.
OFO I, nr. 81.
OFO I, nr. 88.
OFO I, nr. 98.
Arch. Klooster Klaarkamp nr. 18 reg. 42.
1441 - 1450
Jelcka/Jeltetus
Hij moet hier reeds in 1441 zijn geweest wanneer hij genoemd wordt als ‘geestelijke vader’ van de hier woonachtige Take Heemstra.
Arch. Gerkesklooster nr. 87 reg. 11.
OFO I, nr. 88.
Arch. Klooster Dokkum nr. 5 reg. 1 en Arch. Gerkesklooster nr. 88 reg. 3.
OFO I, nr. 98.
OFO II, 28.
OFO I, nr. 111.
‘cap. Hermonis decani’ (kapelaan van de deken van Hermo) is gepresenteerd tot de cure van de Martinuskerk alhier en krijgt 21 februari 1486 toestemming zich buiten de gestelde termijn tot priester te laten wijden.
Vat. Arch. Rome, Reg. Suppl. I. 855 fo. 41r (mededeling dr. U. Schwartz, Rome, d.d. 21 november 1989).
Hemmo komt als priester alhier voor op 2 november 1487
Arch. Van Sminia nr. 1375 reg. 27.
Arch. Van Sminia nr. 1376 reg. 30.
PG, nr. 62. De volledige naam volgens het zegelrandschrift’(Tresoar, Zegelfoto nrs. 62 en 101).
PG, nr. 115.
(1502?)
komt als medepersona alhier voor op 4 oktober 1491
PG, nr. 52.
PG, nr. 71.
Hij kan dezelfde zijn als ‘ws prester’ Johannes die 23 februari 1501 voorkomt.
OFO IV, nr. 122.
1502 - 1511
Hidde Cammingha
in 1492 vermeld als pastoor te Anjum*, wordt in 1500 zonder functie en stand- plaats genoemd
NA, Arch. ACB nr. 264.
OFO IV, nr. 131.
RvdA I, 117, 168.
komt hier reeds in 1511 voor.
RvdA I, 127, 137.
RvdA I, 127, 168, 177.
Arch. Gerkesklooster nr. 49 reg. 30.
Van Burmania S, 18.
wordt hier in 1511 eveneens genoemd,
RvdA I, 127, 168, 177.
Arch. Gerkesklooster nr. 49 reg. 30.
Van Burmania S, 18.
Hof nr. 16480, 165 en Arch. Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg nr. 1416.
1516 - 1551
Magnus Bartoldi
komt voor het eerst op 20 november 1516 als pastoor alhier voor.
Arch. Epkema nr. 35.
RR nr. 1b, 1521/23, 67.
Aud. nr. 1429/3, 86v-87.
Oudmunster nr. 30 - 3, 84.
Oudmunster nr. 30 - 3, 88v.
RR nr. 4, 134-135.
Op 18 juli 1525 heet hij perpetuus vicarius en commissaris-generaal van Oostergo.
HCL, Arch. HG Wirdum nr. 238, 19v.
nr. 85, 2.
nr. 16690, 135.
RA Dokkum nr. 15, 138.
1523 - 1524
Hendrik/Henricus
perpetuus vicarius alhier, wordt 23 december 1523 als student in de rechten te Keulen ingeschreven en daar 19 januari 1524 (hij heet dan pastoor) bacc. decr.
Zijlstra nr. 5338.
NA, Arch. Grafelijkheid van Holland nr. 391.
1546 - 1547
George Heynsz.
In 1546/7 worden twee personen te Dokkum betaald voor het opbrengen van de priester Joriaen.
RR nr. 14, 50.
nr. 96, 124v.
Zijlstra nr. 8872 (vgl. nr. 8875, anno 1540).
was pastoor of vicarius alhier; de visitatoren Lethmatius en Sonnius berichten in 1554 vernomen te hebben dat deze verboden boeken had. Omdat het belastende materiaal verdwenen is adviseren zij de procureur-generaal te zijner tijd eens een inval te doen.
Aud. (oud) nr. 1177, 327vlg.
komt als vicarius alhier voor op 28 september 1556,
Hof nr. 16691, 94. RR nr. 18 (1555/6) noemt hem pastoor alhier.
Arch. Klooster Dokkum nr. 1 reg. 27 en 28.
Frans Jacobsen, perpetuus vicarius alhier, verklaart door de pastoors, vicarissen en andere daartoe bevoegde priesters op 9 maart 1558 gekozen te zijn als deken over Dokkum, Holwerd en Geest. mr. Willem van der Linden (Lindanus), raadsheer in het Hof, heeft hem vergund deze functie te aanvaarden en het ambt van deken te bedienen. Het is hem echter doordat hij ziekelijk is (in 1557 is hij in 19 weken niet buitenshuis geweest en bovendien is hij door zijn ziekte hardhorend) moeilijk meer op zich te nemen dan zijn huidige functie omdat hij met zijn collega ook de diensten moet vervullen die de abt als verus pastor veronachtzaamt. Hij appelleert daarom tegen de genoemde verkiezing en bevestiging door van der Linden bij het Hof en verzoekt 17 maart 1558 daarvan akte op te maken.
Protocol Cleuting, het regest Westergeest maar de tekst geeft ‘Geest’.
1558 - 1567
Adriaan van Twickel
was in 1550 pastoor te St. Annaparochie*, werd in 1554 pastoor te Angerlo
Heeringa, Rekeningen II, 239.
Arch. Klooster Dokkum nr. 1 reg. 27 en 28.
nr. 16693, 57.
Arch. EVC nr. 2775.
Hof nr. 16693, 222.
ABU nr. 543 – 3, rekening 1566/7.
Hof nr. 16693, 318.
Merkwaardigerwijze combineerde hij zijn functie alhier met het officialaat van de Munsterse landen in Friesland; op 6 januari 1561 verzoeken pastoor, kerkvoog-
voogden en richteren van Appingedam aan de bisschop van Munster hem tot officiaal te benoemen, hetgeen op 18 d.a.v. geschiedde.
Schmitz-Kallenberg, 282-283.
StA Münster, M;L.A. 8, 1 – 15, Bd. 3, 410.
StA Munster, M.L.A. 8, 1 – 15, Bd. 3, 315.
Schmitz-Kallenberg, 283.
Schmitz-Kallenberg, 283.
Hof nr. 16693, 57.
komt als vicarius alhier voor op 24 augustus 1566
Arch. Varia Staten nr. 73 – 440.
ABU nr. 543 – 3 rekening 1566/7.
Hof nr. 16694, 86.
in 1556 pastoor te Legemeer*, komt in 1570/1 als pastoor alhier voor.
RR nr. 30, 55.
Gabbema, Verhaal van Leeuwarden.
komt als perpetuus vicarius alhier voor op 2 juni 1573.
Aud. nr. 2457 (extr. GA).
1575 - 1578
Willem Gerrits
komt alhier zonder functie voor op 4 mei 1575.
RA Dokkum nr. 16, 105.
GA Gaasterlân-Sleat, Balk, Arch. Sloten nr. 386.
Van Burmania S, 19.
PI, 198.
komt als vicarius alhier voor op 18 april 1578 (als Fedde Marius)
RA Dokkum nr. 16, 198.
PI, 198.
nr. 16698, 251.
nr. 16698, 268.
Reeds in 1531 en 1533 wordt alhier een priester Fedde genoemd. Mogelijk is hij dezelfde. Fedde Ockes Van 1541 tot 1575 is deze bekend als pastoor te Teroele*. Hij ging niet tot de Reformatie over, woonde in 1580 blijkbaar te Akmarijp
GJ 1994, 43.
GJ 1984, 69-71 en GJ 1994, 43, 96-97.
was kanunnik van de abdij alhier en ‘pastoer van wegen d’abt gestelt’.
Arch. Bestuursinstellingen 1580-1795 nr. 2778a.
huisvrouw Elck wordt 22 januari 1575 genoemd
RA Dokkum nr. 16, 79.
pastoor zijn geweest omdat de beide voorgaanden hier in 1578 voorkomen. Hij week
in 1580 uit en was in ballingschap vicarius in Loppersum.
CE, 348; het exemplaar in Arch. EVC nr. 3372 noemt hem vicarius te Loppersum.
1582 blijkt zijn 17-jarige zoon Jan gedetineerd te zijn en wordt deze door het Hof
vrijgelaten waarbij hij met zijn zuster Griet, gehuwd met Jan Jansz. te Franeker, en
tante Sibbel Janckedr. aanneemt op sommatie voor het Hof te verschijnen en kloek en naarstig een kistemakersambt te zullen leren.
Hof nr. 7491, 28v.
Op 28 mei 1595 wordt zijn pensioen als gewezen conventuaal van de abdij te
Dokkum vastgesteld op 80 gl. per jaar; hij is dan 75 jaren oud.
Arch. Bestuursinstellingen 1580-1795 nr. 2778a.
terugkeer uit Groningen bij Sipke Jans te Bolsward de mis had opgedragen wordt hij
12 november 1595 voor drie jaren verbannen en zijn pensioen ingetrokken.
Hof nr. 7491, 176.
Niettemin kreeg Joannes van Dockum pastoor 5 april 1596 ex gratia 20 car. gl.
Arch. Bestuursinstellingen 1580-1795 nr. 2665, 65v.
Van een prebendaat is voor het eerst sprake in 1481.
GPCV I, 694 (ook ibid., 325-326 met foute datering 1401).
zijn.
NA, Arch. ACB nr. 836 (afschrift: Tresoar, Hs. FG nr. 834, bundel oktober/november 1515).
RvdA I, 139.
het Gasthuisleen (zie hierna)
Het leen wordt voor het eerst in 1511 genoemd.
RvdA I, 139.
resigneert op 13 augustus 1550 (hij wordt geen ‘heer’ genoemd, was dus blijkbaar nog geen priester).
RR nr. 49, 21.
Zijlstra nr. 9384.
cler. Trai. d. op 5 september 1550 het placet voor het Sacramentsleen in de Bonifatiuskerk (merkwaardig want dat was de abdijkerk!) alhier.
RR nr. 49, 21.
De Heeren van den Raede, 230.
Op 12 en 18 november 1575 komt Frouck Aeleva (Aylva) voor als moeder en administrator voor haar zoon Douwe Aylva, beneficiant van de prebende alhier
RA Dokkum nr. 16, 155, 159.
RA Dokkum nr. 16, 263.
GJ 1995, 154.
Het Gasthuisleen kan hetzelfde zijn geweest als het in 1566 genoemde beneficium ‘in minori ec-
clesia de dockum’
ABU nr. 550*, 138.
RvdA I, 173, 177.
Van het in 1579 genoemde Gasthuis- of heer Gabbeleen berust in 1579 het patronaat bij de magi-
straat van Dokkum.
RA Dokkum nr. 16, 485.
1481 - 1507
Mr Gabbe/Gabbodus
komt voor het eerst als prebendaat alhier voor in september 1481
GPCV I, 694.
OFO I, 126.
Van Buijtenen, Oldehove, 151-153.
Fredericq, Aflaten, 339.
Van Burmania S, 18.
Mogelijk is hij de naamgever van het in 1579 genoemde Gasthuis- of heer Gabbeleen, waarvan het patronaat berust bij de magistraat van Dokkum.
RA Dokkum nr. 16, 485.
1566 - 1567
Eysonius Theodorici
(uit) Dokkum, wordt op het beneficie in minori ecclesia de Dockum 10 april 1566 toegelaten tot de wijding van subdiaken en 22 februari 1567 tot die van diaken.
ABU nr. 550*, 138.
komt op 23 november 1577 voor als bezitter van het Gasthuisleen, waarbij zijn moeder Anna Dercksdr. voor hem optreedt.
RA Dokkum nr. 16, 357.
RA Dokkum nr. 16, 485.
Tresoar, Hs. PB 1078, 5 (cit.’Rol Hof’).
uit Leeuwarden, ontvangt op 9 februari 1552 van de abt alhier een beneficie in deze kapel
ABU nr. 535, 113.
ABU nr. 550*, 28.
De na te noemen priesters zijn niet met een van de voorgaande beneficia in verbinding te brengen.
1503 - 1504
Monte
OFO I, nr. 467 (1503) resp. OFO IV, nr. 142 (1504).
Hij kan dezelfde zijn als Monte, in 1511 genoemd als pastoor te Ee*.
1507
Herman
Van Burmania S, 18.
1511
Syrck
RvdA I, 125, 168, 173.
prebendaten alhier, waren volgens een klacht d.d. 20 oktober 1515 door de Geldersen, die een tijdlang hier de macht uitoefenden, verjaagd.
NA, Arch. ACB nr. 836 (afschrift: Tresoar, Hs. FG nr. 834, bundel oktober/november 1515).
Het zal hier gaan om heer Magnus en Dns. Rudolphus/Heer Ruloff, die in 1517/9 genoemd worden onder de ballingen die van het Habsburgse bewind geld krijgen en voorkomen onder de inwoners van Dokkum die schade hadden geleden (van de Gelderse bezetters).
RR nr. 2b, 1517/9, 8v, 9, 11, 11v.
wordt alhier voor het eerst als priester genoemd op 6 oktober 1531,
nr. 16687, 436.
Hof nr. 16687, 642.
Volgens verklaring van de Staten d.d. 21 april 1539 resideert de zoon van Dominicus Pybez. niet op zijn beneficie alhier.
GPCV II, 731.
Zijlstra nr. 9311.
Op 8 mei 1540 wordt ten overstaan van de gecommitteerde raden van de keizer – residentie op zijn beneficie geëist van Dirck van Horst. Gehoord de reactie van inwoners van Dokkum wordt zijn afwezigheid echter toegestaan.
GPCV II, 785.
Hij zal dezelfde zijn als Theodoricus Henrici Horst, van Dokkum, 14 juni 1529 te Leuven als student ingeschreven en wel een zoon van Hendrik en Alydt van der Horst alhier.
Zijlstra nr. 9393.
1547 - 1551
Mr Marcelis Broegel
komt als prebendaat alhier voor op 25 oktober 1552.
Hof nr. 16800, 672.
Hof nr. 96, 145v.
RA Kollumerland nr. 4, 190v.
komt zonder dat zijn functie en standplaats zijn aangegeven voor op 10 mei
RA Dokkum nr. 16, 294.
RA Dokkum nr. 68, 81.
wordt 23 november 1581 nog alhier vermeld.
RA Dokkum nr. 106, 79.
Patroon:
Salvius
Verhoeven, 84.
Bijzonderheden:
de parochie is zeer oud; er zijn aanwijzingen van een houten kerk gevonden.
Spitzers, 37-40; Van der Waard, 63-69. De laatste houdt het voor mogelijk dat er een of meer houten kerken zijn geweest met als volgende fase een tufstenen koor (gedateerd op de eerste helft der 12e eeuw) bij een houten schip, dat in de tweede helft van deze eeuw werd vervangen door een tufstenen zaalkerkje met behoud van het oudere koor.
kerk behoorde mogelijk reeds in 1132, zeker 1243 toe aan de abdij te Stavoren.
Mol en van Vliet,’Sint-Odulfusklooster’, 94-95, 102; de lijsten 128-129.
Naast de pastorie was hier reeds enkele jaren vóór 1399 een vicarie.
Verwijs, 540-541.
worden de pastoor, de perpetuus vicarius en de prebendaat genoemd
FT, nr. 17.
hier toen ook reeds een prebende was. Dit moet het later als Meester Jouckeleen
bekend staande beneficie zijn geweest.
In 1476 is sprake van ‘dae nya pronda’, die door Sicke Allertsz. Osinga in zijn
testament bedacht wordt
FT, nr. 36.
ment in 1471 fundeerde.
BB I, 334.
Tjessinga IV, 57, 65.
FT, nr. 81.
Een in 1515 vermeld ‘Onze Lieve Vrouwen leen van Rijp’
NA, Arch. ACB nr. 376.
Verder is in 1543 sprake van een door Tete Hommema alhier gesticht officie,
waarvan de landen niet gemortificeerd zijn.
BB I, 333.
In 1543 worden hier genoemd de pastorie, de vicarie, het Anna Hottingaleen (de
‘nieuwe’ prebende), de door wijlen Douwe Pibes gestichte ‘proeve’, het door
Tete Hommema gestichte officie en het leen van mr. Joucke Douwesz., waarmee
het totaal aantal beneficia op zes komt.
BB I, 331-334.
Een waarschijnlijk ca 1550/2 opgesteld register noemt hier de pastorie, de vicarie,
twee vrijlenen en een ‘Cleyn leen tot een costerye geleydt’.
Jan nr. 1165.
kosterij afzonderlijk opgegeven.
BB I, 334.
persona ‘upter Riip’ zegelt in 1407 met de custos van de Oldehove te Leeuwarden.
OFO I, nr. 15.
1432
Jacobus
Arch. Klooster Hospitaal nr. 36 reg. 5.
1455
Sceltetus
FT, nr. 17.
1468/9
Petrus
Lambooij, 316-317.
1474
Albertus Stauria al. Blessum
kwam in dat jaar.
. Jan nr. 935, 16v.
1484 - 1493
Douwe/Dodo Pibes (Humminga)
Dodo Hommynga, van Bolsward, werd 11 september 1474 te Rostock als student
ingeschreven.
Zijlstra nr. 7187.
OFO IV, nr. 65.
Verhoeven, Klokken, 92.
OFO I, nrs. 506 (1505), 513 (1506), II, nr. 238 (1506) en wanneer hij zijn testament maakt: Ft, nr. 81 (1511).
Hij was verwant aan Goffa, pastoor te Oosterend*, die 9 juli 1508 in zijn tegen-
woordigheid testeert en hem als uitvoerder van zijn testament aanwijst.
FT, nr. 75.
testeert Douwe op 13 februari 1511; daarbij sticht hij een leen hier en een leen
te Herbayum*.
FT, nr. 81.
aan de families Sickema en Gerbranda. Waarschijnlijk waren de uitvoerders van
zijn laatste wil en patronen van de door hem gestichte prebende (te weten Hob-
be Hermana te Minnertsga, Dowa Riencksz. Glins te Dronrijp en Rienck Wiba
Popma te Menaldum) eveneens verwanten. Eveneens verwant was de na te noe-
men pastoor mr. Pibe. Verhoeven en Mol wijzen erop dat Douwe het wapen
Rinia voerde.
FT, nr. 81, voorts FT, 504.
Volgens Schotanus overleed hij 17 februari 1512; daarbij wordt hij pastoor alhier
en daarna prebendaat te Bolsward* en Harlingen* genoemd
Schotanus, Tablinum, 20 (weergevende aantekeningen familie Glins).
zodanig zijn echter niet bekend; hij bleef blijkbaar steeds te Dronrijp wonen.
Mogelijk moet in plaats van 1512 gelezen worden 1511 (vgl. ook de data van tes-
teren en overlijden), want in 1511 is reeds sprake van wijlen ‘H. Douwa proven’.
Tjessinga IV, 57.
1506
Mr Henrick
OFO I, 517.
was een verwant van voornoemde pastoor Douwe en pastoor alhier toen deze tesdeerde op 13 februari 1511.
FT, nr. 81.
RvdA II, 358, 357.
Tjessinga I, 29, 53 (mededeling H. Walsweer, 9 februari 1996). Volgens Walsweer betrof het de landerijen die na Mr. Pybo’s dood bestemd waren voor een jongerschapsleen te Herbayum door de eerdergenoemde pastoor Douwe Pibes te Dronrijp. Deze was verwant aan Goffe, pastoor te Oosterend*, die testeerde 9 juli 1508. Een copie van dit testament werd gemaakt en gezegeld (ongedateerd) door Pybe Hommezin Gosninga (aldus de ondertekening), die over het origineel beschikt (OFO IV, nr. nr. 75). Als dit onze heer Pibe is, zou hij identiek kunnen zijn aan Mr. Pybo Hommazin (vermeld: Oosterhout, Recesboeken, 600-601, 7 juli 1514, als Doctor Pybo Hommezin 15 april 1516 en voorts 8 januari 1517, ibid. 644, 669; mededeling H. Walsweer d.d. 26 november 1995). Van deze is geen inschrijving als student bekend.
Een inschrijving als student is niet gevonden.
1522 - †1527
Johannes Hiddema
Johannes komt als pastoor alhier voor in 1522
ABU nr. 231, 74v.
hier, overleed op 9 november 1527.
Grafschriften I, 79 (juist het deel van de tekst dat zijn functie aangaf is niet meer leesbaar); De Walle, 196 nr. 1287. Arch. Van Harinxma thoe Slooten i. 443 (het zg. Kerck-Calender ofte Dootboeck), 82 noemt hem pastoor alhier. Postuum wordt hij – als heer Johannes op te Rijp – nog vermeld 31 maart 1528 (Hof nr. 16480, 113, vgl. ibid., 32, 5 oktober 1527 en Hof nr. 16687, 62, 7 maart dezelfde zaak). Mogelijk is hij dezelfde als Johannes Hiddonis, van Leeuwarden, als student te Rostock ingeschreven 11 juni 1489, Zijlstra nr. 7343.
1530
Gerbrant.
Arch. van Burmania – Van Eysinga nr. 36-4.
(ca 1536/7)
Mr Wybrant Lieuwes Albada
1540/1 – 1543
Wybrant Albada zou hier zeven jaren pastoor zijn geweest en daarna pastoor te
Rauwerd* zijn geworden.
Tresoar, Hs. FG. nr. 968, 132.
de) Albada en Frouck Wybrensdr. Roorda en werd ca 1509 geboren. Op 13 april
1530 werd hij te Leuven als student ingeschreven.
Walsweer, Jus Patronatus, Bijlage 2, 105.
gewijd.
Arch. Murray Bakker nr. 36 (Catalogus auctie van Stockum 1910 van stukken van C. baron van Breugel Douglas, nr. 741). De huidige verblijfplaats van het stuk is onbekend.
In 1540/1 kopen ‘Mr. Wybrant up te Rype’ en Wopke, pastoor te Poppingawier*,
land aldaar.
RR nr. 10, 11v.
BB I, 331-334.
houdende dat in 1544/5 een ander als pastoor wordt genoemd zou hij dan hier
omstreeks 1536/7 moeten zijn gekomen. Vanaf 1549 is hij bekend als pastoor te
Rauwerd* waar hij dan in 1543/4 moet zijn gekomen.
Oldenhof vermeldt dat Wybrants broer Wopke, 7 april 1544 gekozen als preben-
daat te Bozum*, later nog een beroep vanuit Dronrijp als pastoor heeft gehad
maar hij gaf er de voorkeur aan te Bozum te blijven.
Oldenhof, In brêge, 74-75 (mogelijk een verkeerde interpretatie van het onder noot 46 vermelde?).
1544/5 - †1547
Mr Heercke Frericksz.
uit Sneek, komt 1544/5 voor het eerst als pastoor alhier voor.
RR nr. 12, 61v.
3 mei 1547.
Grafschriften IV, 79. De graftekst noemt hem Heerco, in het grafgedicht heet hij Henricus.
1547 - 1578
Marck/Murck Lollesz.
wordt voor het eerst vermeld 1 januari 1548 wanneer bericht wordt dat hij, pas-
toor te Dronrijp, de vorige dag bedankt heeft voor de benoeming als pastoor te
Wirdum*.
Arch. Liauckamastate nr. 992. Daarna wordt – eveneens tevergeefs – Wopke Albada, die men te Dronrijp wenste, als pastoor te Wirdum* gekozen.
(n.b. ca 1550/2)
Een ca 1550/2 opgestelde lijst noemt hier als pastoor Joannes.
St. Jan nr. 1165.
vat echter veel onjuiste opgaven waarvan deze er één moet zijn geweest).
1547
Sibo
Arch. Liauckamastate nr. 795 (zonder vermelding van zijn standplaats doch in de omgeving van de Hottinga’s, dus waarschijnlijk alhier).
komt reeds in 1568
nr. 16693, 463.
Arch. Liauckamastate nr. 704.
Van Burmania, 9 (als prebendaat).
PI, 221.
De vicarie bestond reeds enkele jaren vóór 1399. Het patrocinium is niet bekend.
1399
Franciscus Reynertsz.
Op 19 september 1399 geeft hertog Albrecht, graaf van Holland, die toen enige
tijd macht uitoefende in delen van Friesland, aan Franciscus Reynertsz., gepro-
vent te Sneek, een vicarie alhier, vacant door de resignatie van Elle, die pastoor
te Welsrijp* was geworden, alsmede een vicarie te Langweer*.
Verwijs, 540-541.
Hij kan dezelfde zijn als Franciscus Sneyckis, 1404 student in de artes te Keulen.
Zijlstra nr. 4100.
1485
Feyko Albodusz.
Tresoar, Arch. R.K. Statie te Dronrijp nr. 2 (19e-eeuwse lijst van pastoors en vicarii. De bron van de vermelding is niet bekend).
Schotanus maakt melding van Dodo Pibonis, pastoor, en Bolduinus, vicarius al-
hier, als getuigen bij het opstellen van het testament van Dodo Renicks Glins
in 1422.
Schotanus, Tablinum, 21-22. Stb. I, 129 geeft 1522 als sterfjaar van Dodo Glins.
king omdat Douwe Pibes toen reeds lang was overleden.
1501 - 1505
Mr Hercke Dotingha
wordt als vicarius alhier vermeld in 1501
Arch. R.K. Statie te Dronrijp nr. 2.
PB Hs 1466.
1511
Dirk
Tjessinga IV, 57.
Mogelijk dezelfde als de in 1529 vermelde ‘heer Dirck op Dronrijp’
RA Franeker nr. 44, 711.
1543
Mr Heercke Frericksz.
Mr Hercko Frericks tekent 11 mei 1543 als Henricus Heero; functie en sytandplaats zijn niet aangegeven.
Arch. SAG nr. 149 reg. 152 (met een verder onbekende heer Sybe Wybesz./Sybodus Vibodi).
Arch. Bestuursinstellingen 1522-1581 nr. 98.
FT, nr. 180.
BB I, 332. Mogelijk is hij dezelfde als Henricus Frederici, van Sneek, 16 september 1521 te Leuven als student ingeschreven (Zijlstra nr. 8640).
BB I, 335.
1547
Wybrant (Renckez., van Ter Idzard)
komt als vicarius alhier voor in 1547.
RA Menaldumadeel nr. 1, 3, 6. (Hij wordt ‘heer’ en geen ‘meester’ genoemd zoals Wybrant Albada, kort voordien pastoor aldaar).
toor te Blessum*. Na zijn verblijf te Dronrijp is hij bekend als pastoor te Huins*
van 1549 tot 1550 en te Deinum* van 1550 tot 1551.
1568 - 1578
Mr Bocke Hiddesz./Hiddema
Hij wordt voor het eerst als vicarius alhier vermeld in 1568
Van Burmania, 9.
PI, 221.
PB Hs 1466. 1574 ook Arch. EVC nr. 2619.
inschrijving als student is niet bekend.
Reeds in 1455 moet hier een prebende zijn geweest.
FT, nr. 17.
bekend staat als het Mr. Jouckeleen; de andere lenen werden later gesticht.
Het patrocinium is niet bekend.
wordt na de pastoor genoemd in het testament van Sicke Allerts Osinga in 1476.
FT, nr. 36.
Hij overleed in 1484 als prebendaat alhier
Schotanus, Tablinum, 21.
pastorie en vicarie, die volgens opgave in 1543 wegens ‘salige Heer Claes’ resp.
‘Claes prebendarius’ komen uit het leen van mr. Joucke.
BB I, 332, 333.
ca 1505 - 1543
Mr Joucke Douwez.
Mag. Juwcko komt als prebendaat alhier voor in 1511
Tjessinga IV, 57; FT, nr. 81. Hij was in 1511 reeds priester en kan dus niet dezelfde zijn als Johannes Idzardi Dodonis, van Sneek, 29 augustus 1510 als student te Leuven ingeschreven, als Johannes Dodonis, van Sneek, priester gewijd 15 april 1514 (AAU 23, 1896, 469) zoals Zijlstra nr. 8644 aangeeft. Hij was 4 maart 1514 tot subdiaken gewijd (Dom nr. 2544, 37).
1543 als mr. Joucke Douwesz.
BB I, 334
van de keizer d.d. 16 november 1523 wegens bijzondere verdiensten bij de ‘Re-
ductie’ van Friesland een jaarlijks pensioen van 100 pond.
RR nr. 4, 63.
d.d. 2 oktober 1545 werd hem dit nog betaald.
RR nr. 12, 36.
rekening noemt hem niet meer
RR nr. 14, m1545/6.
In 1547 wordt vermeld dat de prebende een vrijleen is maar dat mr. Joucke Dou-
wesz. het destijds 38 jaren lang bediend heeft
Arch. Liauckamastate nr. 701.
- †1547
Gabbe/Gabriel Tacoz. Kinnema/Dijxstra
Gabbe Dijcxstra, prebendaat alhier, overleed op 5 januari 1547 en werd begraven in de Galileeërkerk te Leeuwarden.
Arch. van Harinxma thoe Slooten nr. 443, 102.
Arch. Liauckamastate nr. 701.
Heer Gabbe Kinnema wordt postuum nog vermeld 20 mei 1547 in een rechtszaak.
nr. 16689, 503.
Zijlstra nr. 9436.
Walsweer, ‘Rouckema’s’, 45; Walsweer, ‘Scheltema’, 62-63.
Verz. Aanwinsten nr. 120.
Verz. Aanwinsten nr. 120.
werd begin 1547 met deze prebende voorzien.
Arch. Liauckamastate nr. 701.
de zoon van de griffier die het prebendeleen alhier bezit.
RA Menaldumadeel nr. 1, 7.
Zijlstra nr. 9277.
Voor hem en zijn familie: De Nederlandsche Leeuw LIV, 1936, kk. 130, 327-332.
Wellicht behoren bij deze prebende
In november 1547 en juli 1550 is sprake van een alhier door heer Romcke bewoond huis.
RA Menaldumadeel nr. 1, 6 en 59.
1571
Rioerdt Pieters
Arch. Liauckamastate nr. 704.
Deze zal kort voor 1476 zijn gesticht en stond bekend als ‘de nya pronda’. Sicke Allerts Osinga be-
dacht deze prebende bij testament in 1476 en bevestigde toen tevens het door zijn moeder daaraan
gemaakte legaat.
FT, nr. 36.
In 1543 blijkt Anna Hottinga het jus patronatus van de nieuwe prebende te bezitten.
BB I, 334. . Aldaar wordt vermeld dat Sicke Allerts Osinga deze prebende stichtte bij testament d.d. Lambertusavond 1471. Het testament is echter van avonde Lamberti 1476 en vermeldt wel dotaties, maar geen stichting. Anna Hottinga was Anna Rippertsdr. van Eelsma († 1570), vrouw van Sicke Hottinga († na 1532). Deze was een zoon van Juw Hottinga en His Keympedr. Unia (Stb. I, 224, II, 151). Juw was een zoon van Jarich Hottinga en Swob Sjaarda, dochter van Edwar Sjaarda en Douwe van Aylva, die zich Sjaarda gaat noemen. Edwar was – via haar broer Allert, gehuwd met Engele Oedsinga – tante van Sicke Allerts Osinga, die Osingastins te Dronrijp aan haar naliet. Aldus zal ook het patronaatrecht van deze prebende zijn vererfd (FT, 542 en aanvullende mededelingen van P.N. Noomen).
Het patrocinium is niet bekend.
Een sacrista wordt hier alleen in 1511 aangetroffen.
Tjessinga IV, 57.
1511
Jacob
Tjessinga IV, 57.
Dit leen werd door Douwe Pibes, priester alhier, bij testament d.d. 13 februari 1511 gesticht.
FT, nr. 81.
patroons werden aangewezen de pastoor alhier en Hobbe Hermana te Minnertsga, Douwe Rienc-
kesz. (Glins) te Dronrijp en Rienck Wibez. (Popma) te Menaldum, en daarna hun ‘nakomelingen’,
gebruikers en bewoners van Hermanastate, Hobbemastate en de state te Fleringe.
FT, nr. 81.
ook in 1543 als collatoren te boek.
BB I, 333.
kend geweest en bestaat nog steeds.
Van Haersma Buma, Boshuizen Gasthuis, 25-27.
Het patrocinium is niet bekend.
- (†?) ca 1543
Rienck Taeckes Glins
Eind 1543 wordt opgegeven ‘van welcke Prebende ….. Heer Rinck Glins ge-
storven is’.
BB I, 333.
renten der pastorie geeft de indruk dat hij dan nog in leven is.
BB I, 332.
zoon van Taecke Glins.
Tresoar, Hs. PB nr. 1078, 36.
Wellicht behoren bij deze prebende
1545 - 1557
Goslick Herema
in 1543 nog pastoor te Idsegahuizum*, komt hier voor het eerst als priester voor
in februari 1545,
RA Menaldumadeel nr. 1, 2.
RA Menaldumadeel nr. 1, 6.
naldumadeel in 1551
Arch. Van Sminia nr. 1104.
HCL, RA nr. Y 2, 419.
1557 - 1580
Hobbe Watzes Ockinga
Hubertus Watthonis ab Ockengha werd 16 september 1557 op de titel van preben-
daat alhier tot de wijdingen toegelaten
ABU nr. 550*, 77.
danig voor.
Hof nr. 16692, 397.
ven als student te Keulen.
Zijlstra nr. 6515.
uit en werd hij ‘edelman’ bij zijn neef, de hopman Lolle Ockinga. In 1581 stierf
hij bij Visvliet.
CE, 362.
Hij was een zoon van Watze (van) Ockinga, grietman van Menaldumadeel en la-
ter raadsheer in het Hof van Friesland, en Wyck Cammingha.
Hof nr. 16802, 208, 288.
In 1543 is sprake van het officie gesticht door Tete Hommema te Dronrijp
BB I, 333 Tete was een zoon van Feddrick Hummema en Eteke, dochter van Tiete Hettinga, zie FT, 488 en Stb. I, 209. Hommemastate te Dronrijp was belast met twee ‘eewige delen’voor Feddrick en Tete Hommema, zie volgende noot.
bewaert’.
BB I, 333.
Arch. Liauckamastate nr. 146 (ongedateerd).
Stb. I, 75, 209.
1543
Goffe Scheltes Roorda
student te Leuven.
BB I, 333.
Zijlstra nr. 8892.
van Schelte Roorda en Jel Heres van Hottinga en een kleinzoon van Goffe Roorda en Ymck Hommama
Stb. I, 209, 310.
1474
Foppa
OFO I, nr. 251 (‘op dae Rijp’, de andere getuige woonde te Glins).
wordt na de pastoor en heer Claes genoemd in het testament van Sicke Allerts Osinga in 1476.
FT, nr. 36.
tevens deken van Menaldum.
PB Hs 1466.
1529
Dirk
RA Franeker nr. 44, 711.
Misschien dezelfde als de in 1511 genoemde vicarius?
Patroon:
Martinus
Verhoeven, 85 (op grond van de naam resp. de afbeelding op de klokken). Reitsma, 79 n. 1 ‘denkelijk’ Vincentius, zonder bronvermelding; in zijn voetspoor nog Van den Berg, Ferwerderadeel, 190 en 209 n. 2. Stukken uit 1488 (OFO IV, nr. 78) en 1525 (Coll. Van Sminia, ‘s Gravenhage (partic., ongeïnventariseerd) maken melding van ‘de patronen’, dus meer dan één. Voor een medepatroon zou men kunnen denken aan Andreas, die afgebeeld is op het zegel van de pastoor Sybet/Syboldus in 1499 en 1500 (OFO I, nrs. 106, 117; Tresoar, Zegelfoto’s nrs.1161 en 1167) en op het zegel van de plaatselijke hoofdeling Menno Doema in 1474 (PG, nr. 27, Tresoar, Zegelfoto nr. 32).
Bijzonderheden:
gezien het patrocinium gaat de stichting van de kerk – en ook die van haar oudste
dochter, Hallum* - terug op de bisschoppen van Utrecht.
Noomen, ‘Leeuwarden’, 46-54.
hier volgens Noomen zeker vóór 1000 hebben plaatsgevonden.
Noomen, ‘Leeuwarden’, 54.
Blijkbaar bleef de kerk lang in het bezit van de bisschoppen, zij het tegen het
einde der 13e eeuw niet onbetwist. Op 2 juli 1289 geeft de officiaal van het
aartsbisschoppelijk hofgericht van Keulen aan de abt van Wittewierum en de
proost van Oosterlee (= Heiligerlee) opdracht het onderzoek te leiden in de zaak
van Sibrand Hescelinga, patroon van de kerk alhier, tegen de bisschop van Utrecht
wegens onttrekking van het patronaat over de kerk.
Van Buijtenen,’’Oldehove’, 146-147.
In april 1290 herroept de officiaal voornoemde opdracht en geeft hij de abt van
Selwerd opdracht de abt van Bethanië (Foswerd) en Heslinga naar Keulen te ont-
bieden.
Ibid., 147-148.
Ibid., 149.
Reeds in 1483 is sprake van ‘Ferwerder vier priesteren’.
FT, nr. 43.
komen ook voor in 1540.
RvdA III, 70.
OFO IV, nr. 78.
Van de sacrista en de prebende wordt voor het eerst in 1511 melding gemaakt.
RvdA I, 91; III, 49-50.
In 1543 is sprake van een Sint Annaleen, waarvan het landbezit – slechts 1 ponde-
maat – onder de patroonslanden wordt opgegeven.
BB I, 139.
Voorts was er een beneficie dat werd bediend door een monnik van Foswerd.
RvdA I, 90, 92; III, 55, 51.
In 1577 is sprake van een ‘secundus pastor’,
Tresoar, Verz. Aanwinsten nr. 167.
een aanstelling door de abt van Foswerd van een ‘secundus pastor op het Foswer-
der leen’.
Reitsma, 93 n. 1.
werd het leen door een wereldheer bediend.
Merkwaardig is overigens dat zowel de Registers van de Aanbreng uit 1511 en 1540 noch de opgave van de beneficiale goederen in 1543 melding maken van een vicarius resp. vicariegoederen; in 1543 wordt ook geen opgave gedaan van prebendegoed.
1383
Ulbodus
Verhoeven, Klokken, 73.
1449 - 1450
Sybet/Syboldus
Hij komt voor het eerst als pastoor alhier voor op 17 september 1449,
OFO I, nr. 106. Aan zijn Andreaszegel werd reeds gerefereerd.
laatst op 27 mei 1450.
OFO I, nr. 117.
Van Burmania, 11.
verkeerde interpretatie van een vermelding op 14 oktober 1452 van hem als des-
tijds pastoor alhier.
OFO I, nr. 130.
wordt voor het eerst als pastoor alhier genoemd op 14 oktober 1452
OFO II, nr. 130.
laaatst op 10 augustus 1463.
OFO II, nr. 55.
Verhoeven, Klokken, 81.
komt voor het eerst als pastoor alhier voor op 5 februari 1474.
OFO IV, nr. 41.
pastoor op 22 november 1500.
WvTh V, 34.
Jancko Douwama verhaalt hoe Jemme, heerschap te Ferwerd (de tekst geeft Feer-
werd), de plaatselijke pastoor verdrijft op verdenking van steun aan de Vetkopers,
‘so dachte he wol, dat he niet met freden sijne pastorie solden moghen gebrucken;
deser oersake had he hem begeven in de religie van Sanctus Franciscus oerde’.
Jancko Douwama, Geschriften, 177, 181. Vgl. Kist en Wind, 80-81. Douwama zegt tweemaal met deze man gesproken te hebben in kloosters van zijn orde te Zutphen en Utrecht.
Jemme Herjuwsma werd wegens hoogverraad door het Saksische bewind in 1512
geëxecuteerd.
Ibid., 177, 181.
dat een monnik, mr. Aerndt, meermalen namens de graaf van Oost Friesland met
hem had onderhandeld (over een aanval op Friesland).
WvTh V, 94.
dat de verdreven pastoor deze mr. Aerndt was, die franciscaan zou zijn gewor-
den, naar het schijnt ‘in Oldeklooster?’ bij Appingedam
Tresoar, Hs. 1060 bundel 6, 12. Appingedam had alleen een klooster van de augustijner eremieten.
is; Oldenklooster was een benedictijner klooster). Elders wordt opgemerkt dat Be-
ninga hem mr. Albert schijnt te noemen;
Tresoar, Hs. FG nr. 857 (naamindex op Jancko Douwama, Geschriften)
ga echter alleen aan dat Albert, pastoor te Hoogkerk (Gr), door Udo van Colden-
borch, (Oostfries) drost te Groningen, naar de Saksische machthebbers in Leeu-
den werd gezonden om daar van de gevangenen, waaronder Jemme, te horen
waarvan zij de drost betichtten (hetgeen hem echter werd geweigerd; enkele da-
gen later vond de executie plaats).
Beninga, ‘Chronickel’, 190.
1516
Paulus
RA Gelderland, Hertog. Arch. nr. 150 nr. 2337.
pastoor alhier, overleed op 29 augustus 1517.
Tresoar, Hs. FG nr. 1038.
1525 - 1540
Johannes van Munster
komt 8 oktober 1525 voor het eerst als pastoor alhier voor
Arch. Van Sminia (De Klinze) nr. 1.
tember 1540.
RvdA III, 49.
nes toe Ferwert van Foswert’
RvdA III, 81.
benedictijner monnik (van Foswerd) was.
Reitsma, 79 n. 2.
pastoor alhier, verklaart op l maart 1543 hier nog slechts korte tijd te staan.
BB I, 139.
resigneerde op 19 mei 1549
RR nr. 49, 2.
voordien pastoor te Slappeterp*, op 14 november 1549 het placet op zijn benoe-
ming als pastoor alhier verkreeg.
RR nr. 49, 2.
FT nr. 209.
† 1558/63
Wilhelmus Gangel
pastoor in ‘Varweit’, wordt in augustus 1563 genoemd onder de monniken en nonnen van Foswerd die in de voorgaande vijf jaren zijn overleden.
Volk, Rezesse II (1957), 158.
1564
Pier Thomas
Van Burmania, 11.
Hij kan dezelfde zijn als
- 1567
Petrus Leovardiensis
pastoor alhier, werd in februari 1567 met vele anderen waaronder Rodmer, even- eens geestelijke alhier, verbannen.
Winsemius, Historiarum rerum, 88, noemt hem Petrus; Jodoci, ‘Ephemerides’, 423: Pieter; Harkenroht, ‘Naemlijst’, 50: Petrus Leoward(iensis). De tweede geestelijke noemt Winsemius: Rodmarus, Jodoci: Reydmer. Poppius in zijn ‘Naemlijst’ noemt deze niet.
1570 - 1580
Laurens Buwesz.
is hier reeds pastoor in 1570
Van Burmania, 11.
zich later met het nieuwe bewind.
CE, 341.
Tweede pastorie/het Foswerder leen
In feite is alleen in het laatste decennium vóór de Reformatie sprake van een tweede pastoor. In
1577 wordt een secundus pastor genoemd
Tresoar, Verz. Aanwinsten nr. 167.
tijds door de abt van Foswerd van een ‘secundus pastor op het Foswerder leen’.
Reitsma 93 n. 1.
RvdA I, 92, met 2 pondemaat landbezit. Dezelfde doet in 1540 wederom aangifte (RvdA III, 55). In 1511 is sprake van een meijer ‘van den Monnick’ (RvdA I, 91), in 1540 van een meijer van heer Joannes te Ferwerd die ook in 1511 landheer was (RvdA III, 51).
Gedeputeerde Staten besluiten 18 oktober 1585 bij de gewezen abt van Foswerd te informeren of
het klooster destijds gehouden was een priester te Ferwerd te onderhouden zoals de ingezetenen
aldaar beweren.
Arch. Bestuursinstellingen 1580-1797 nr. 2286, 183 (Hellinga, Regesten nr. 1188).
monnik van Foswerd.
RvdA I, 92; III, 51.
werd in februari 1567 verbannen;
Winsemius, 88.
Jodoci, ‘Ephemerides’, 423.
vanaf 1571 bekend als pastoor te Eernewoude*, geboren ca 1536, stelt op 14 maart 1593 door Peter van Maastricht, abt van Foswerd, ‘gestelt ende geordi- neert’ te zijn als secundus pastor op het Foswerder leen; hij was hier twee jaren geweest.
Reitsma 93 n. 1. Van Burmania, 11 evenzo, echter zonder datum van de verklaring maar met de toevoeging dat hij hier twee jaren bleef.
komt 29 mei 1577 als pastor secundus voor.
Tresoar, Verz. Aanwinsten nr. 167.
Arch. Bestuursinstellingen 1522-1581 nr. 1100 (naam doorgehaald) (1578) resp. Reitsma, 83 (1580) (waarbij sprake van wat hij placht te ontvangen; hij was dus blijkbaar niet meer hier).
Een vicarius wordt voor het eerst in 1488 genoemd.
OFO IV, nr. 78.
echter in 1483 reeds omdat dan sprake is van de vier priesters alhier.
FT, nr. 43.
De patroonheilige is niet bekend.
1488
Johannes
OFO IV, nr. 78.
wordt als vicarius alhier genoemd op 15 januari 1512.
OFO II, nr. 259.
subdiaken en diaken van het aartsbisdom Keulen, wordt op de titel van de vicarie alhier op 25 mei 1564 tot de priesterwijding toegelaten.
ABU nr. 550*, 123v.
( - 1567
Rodmarus/Reydmer)
priester alhier, wordt in februari 1567 uitgewezen;
Winsemius, 88. Vgl. noot 44.
DVF 17, 1890, 11.
was hier in 1570 vicarius.
Van Burmania, 11.
nr. 16694, 303.
In 1578 wordt hier geen vicarius genoemd.
PI, 180.
Ook dit leen moet in 1483 reeds hebben bestaan.
FT, nr. 43.
is hier in 1511 sacrista.
RvdA I, 91, zonder functie; RvdA III, 49 is hij de voorganger in 1511 van de in 1540 genoemde sacrista.
komt als sacrista alhier voor op 8 oktober 1525.
Arch. Van Sminia (De Klinze) nr. 1.
door hem bezwaard sacristieland.
BB I, 140.
1540 - 1543
Berent Luytkesz.
komt als sacrista alhier voor in 1540
RvdA III, 49.
BB I, 143.
Zijlstra nrs. 7743, 8299.
1549 - 1551
Lyuwe Gauckesz.
van 1519 tot 1525 (niet meer in 1540) bekend als vicarius te Metslawier*, komt
in 1549
PB Hs 1466.
Arch. Dominicanen, Gent nr. 2701 (mededeling O. Vries, 4 april 1979).
GA Leeuwarden, Arch. Van Burmania nr. 4. Lyuwe Gauckesz., eertijds vicarius te Metslawier*, heeft in 1540 enig land te Ferwerd (RvdA III, 63) dat in 1511 op naam staat van Dode by den Dyck (RvdA I, 94); het was dus blijkbaar privéeigendom.
wordt op 30 september 1574 in de custodia alhier geïnstitueerd;
St. Jan nr. 1168.
was tot vóór 1580 sacrista alhier en vertrok blijkbaar.
Reitsma 83; vgl. noot 54.
Ook dit leen zal in 1483 reeds hebben bestaan.
FT, nr. 43.
18 oktober 1544 ten behoeve van de edelman Abbo de Sonnema? met betrekking tot het jus patrona-
tus van een beneficie alhier uit de goederen van Camminga wordt afgegeven;
ABU nr. 538-2, 32v.
worden niet vermeld. Op 24 januari 1565 wordt in het geschil tussen Homme van Harinxma
tegen Juw en Botte van Mockema en de procureur-generaal als gevoegde bepaald dat geïnformeerd
zal worden naar de fundatie van het beneficie en wie stichter was van het S. Catrijnenleen alhier en
wie erfgenamen waren van Wompke (zonder familienaam), die daaraan goederen schonk.
Hof i. 16692, 602. Juw en Botte van Mockema waren zoons van Popcke van Mockema en Tietke van Sjoerda, een andere Botte zoon van Taecke van Mockema en Auck Tjallingsdr. van Jellinga; deze Botte was gehuwd met Wompck Sydsdr. Tjaerda (Stb. I, 278) met wie de genoemde Wompke zal zijn bedoeld. Popcke en Taecke waren zoons van Taecke van Mockema en Doedt Holdinga (Stb. I, 278).
heeft in 1511 een leen
RvdA I, 91.
de bezitter in 1511) als prebendaat wordt vermeld.
RvdA III, 50 (bron: Tresoar, Hs. PB 17, afschrift van het origineel, geeft Lyomme; het kan een afschrijffout zijn geweest).
1516/7 – 1525
Lyeuwe Bottesz.
(1540,1546,1553?) geeft 23 mei 1525 aan de Catharinaprebende nu 8 jaren te bezitten.
Hof nr. 93, 4v.
RvdA III, 50.
HCL, Arch. Vvan Burmania nr. 4.
Tresoar, Coll. Copieën elders nr. 6004-XII.
1571 - 1580
Harmen Claessen
Op 8 mei 1571 casseert het Hof in de zaak tussen Harmen Claes, clericus van het bisdom Utrecht, en de gemeente alhier het placet van heer Rienck Douwes voor de prebende alhier en wordt het placet van Harmen Claes van kracht verklaard.
Hof nr. 16694, 303.
Hij wordt later priester, komt als zodanig in 1578 alhier voor.
PI, 180.
Reitsma, 84.
1493
Arnold
OFO I, nr. 404.
priester alhier, heeft een rente uit land te Marssum.
Tjessinga IV, 41.
Patroon:
Martinus
Verhoeven, 85.
Bijzonderheden:
de kerk is één van de oudste in Westergo (van Buijtenen acht die van Bolsward de oudste
Van Buijtenen, ‘Dekenaat Bolsward’, 84-97. Broer, 449 en 454-455, laat in het midden of Bolsward of Franeker de moederkerk van Westergo was.
MF, 133.
Verslag van de restauratie: H. van der Kloot Meyburg, in: DVF 40, 1950, 1-18.
De kerk bleef een bisschoppelijke eigenkerk tot 1085 toen deze – met drie daarvan afhankelijke kapellen – als deel van een ruil tussen bisschop Koenraad en het kapittel van St. Jan aan het kapittel kwam.
OSU I, nr. 245. Over deze oorkonde uitvoeriger Doeleman, 41-59, 196-198.
Post, Eigenkerken, 63, genoemd door Palmboom, 213 n. 172.
Palmboom, 208-209, cit. Muller, Atlas, 570 en 574.
Ibid.
Jan nr. 1173 (Colmjon nr. 356).
Broer, 453 n. 3.
Palmboom gaat er vanuit dat het stuk uit 1085 een tussen 1180 en 1210 vervaardigd falsum is, waarschijnlijk naar een afschrift van een toen niet meer bestaand origineel, maar inhoudelijk – afgezien van enkele interpolaties – wel juist.
Palmboom, 212-213.
Het kapittel van St. Jan bleef een tijdlang zijn rechten op de kerk alhier houden. Op 5 februari 1216 bevestigt paus Innocentius III het kapittel van St. Jan in zijn bezittingen waaronder kerk en tiend te Franeker.
OSU II, nr. 626.
Op wie deze zijn overgegaan is onduidelijk. Bijzonder merkwaardig is dat wanneer paus Bonifatius IX op 3 juni 1395 de augustijner eremieten de oprichting van een huis van deze orde te Franeker toestaat nadat achtereenvolgens de bisschoppen Floris (1376-1393) en Frederik (1393-1423) hiervoor reeds toestem- stemming hadden gegeven, aan de orde door de universitates territorii Oestfrisie in het bisdom Utrecht was toegewezen de ecclesia sine cura sancti Martini de Franeker.
Reimers nr. I; vgl. ibid., 3. Vgl. Ook Hallema, 20-24.
andere woorden dat daaraan geen zielzorg zou zijn verbonden hetgeen hier ondenkbaar is; aan de kerk waren toen reeds waarschijnlijk tenminste vier priesters verbonden. De veronderstelling van Walsweer dat sine cura hier ook zou kunnen betekenen dat de kerk zonder beheer, leiding of bestuur van de kerkheer stond
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 44 n. 58.
Walsweer wijst er op dat de toewijzing resp. toestemming een formalisering inhield van een reeds enkele jaren bestaande toestand. De augustijner broeders woonden reeds enkele jaren in een speciaal voor hen opgetrokken complex bij de Martinikerk. Zij behoorden tot het klooster te Appingedam en hun verblijf te Franeker werd dan ook als illegaal gezien. Wegens hun herkomst uit het Westerlauwerse en de relatie van één hunner met Franeker rijst de vraag of zij uitgegenodigd waren om de zielzorg op zich te nemen. Walsweer vraagt zich vervolgens af of het aantal van vier broeders gezien moet worden als te corresponderen met het aantal beneficies in de kerk.
Ibid., 34.
De vier broeders waarom het gaat, Martinus van Dokkum, Henricus van Dokkum, Folkerus van Franeker en Johannes, werden overigens op 5 november 1393 door paus Bonifatius IX wegens door hen te Appingedam begane excessen en hun ongeoorloofde vestiging te Franeker veroordeeld tot excommunicatie.
Reimers,Papsturkunden, Groningen nr. VI.
Hoe het ook zij, blijkbaar is getracht een klooster van de augustijner eremieten te Franeker te stichten. Van een dergelijk klooster is verder niets bekend; het heeft blijkbaar geen levensvatbaarheid gehad.
Ibid., 3.
In 1436 blijkt de pastoor alhier gekozen te worden door ‘buren ende ghaeluyde ende de mene menthe’.
OFO II, nr. 22.
In 1479 is sprake van de ‘grata tzerke’ en de ‘sinte Maria tzerke’;
Obreen, Franeker, 7, cit. WvTh IV, 119 (doch aldaar niet aangetroffen).
Obreen, Franeker, 7.
In 1511 is voorts sprake van ‘Sinte Annens kercke’.
Tjessinga I, 11 (1511 uitkering aan deze kerk en de pastoor te Franeker; vgl. ibid. I, 75, 1514: deze uitkering op naam van de priesters en de kerk te Franeker).
Ca 1550/2 en 1558/60 worden voor Franeker opgegeven de pastorie (met een jaarlijkse opbrengst van 300 goudgl. en 31 postulaten (vergelijk de opbrengst van de pastorie te Bolsward: 1200 goudgl.!)), de vicarie (met een verhoudingsgewijs zeer lage opbrengst van 20 goudgl., een bedrag dat voor geen enkele vicarie of prebende inWestergo is aangetroffen), een vrijleen (opbrengst 200 car. gl.), een vrijleen (opbrengst 100 gouden kronen), en nog vijf of zes lenen (elk met een opbrengst van ca. 100 goudgl.).
St. Jan nr. 1165.
FT nr. 77.
In 1511 worden de vier (‘overste’) priesters genoemd.
Tjessinga I, 1, 4, 13 (1514: ibid., 65, 63, 77).
RA Hennaarderadeel nr. 20, 760.
Uit de formulering van bepalingen, gemaakt door de pastoors Andries (1455) en Bernardus (1470) voor zielemissen na hun overlijden, leidt Walsweer af dat er reeds in 1455 zes priesters aan de kerk verbonden moeten zijn geweest.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 33 jo. 44 n. 56, 57.
Ibid., 36-37.
Ibid., 43 n. 53.
Ibid. 46 n. 95. Primus vicarius: Arch. HG Franeker nr. 1, 44, 1510.
Als er in 1455 inderdaad reeds zes priesters waren moeten de Jansprebende en de prebende van Crispinus en Crispinianus toen reeds hebben bestaan.
Ibid., 41 n. 6, 7.
Resumerend komen wij tot de volgende opsomming der beneficies:
- Maria of Sjaardemaprebende
- Crispinus en Crispinianusprebende
- Onze Lieve Vrouwe ter Noodleen
- prebende op het altaar van Anna
terwijl in 1510 ook nog sprake van een priester op het Thomasaltaar.
FT, nr. 77.
Van Apeldoorn II, 202, 204, 228-243.
Hallema gaat er van uit dat de dekens van Franeker, tenzij een andere standplaats wordt genoemd, daar ook pastoor waren: het betreft Dodo Ernalda (1329), Jarichus de Horslant (1383, later bekend als pastoor van Leeuwarden-Nijehove*) en Nicolaus de Weydum (1402).
Dodo Ernalda (1329, Muller, Registers en rekeningen I, 332), Jaricus de Horslant (OFO II, nr. 1, 1383) en Nicolaus de Weydom (OFO II, nr. 1, 1402).
Op 2 januari 1344 geeft paus Clemens VI aan de bisschop van Utrecht opdracht om rigorosa te procederen tegen genoemde, rector van de kerk alhier, van wie gezegd wordt dat hij onder de naam van paus Benedictus XII (1353-1342) valse brieven heeft opgemaakt en verspreid.
Brom, Bullarium I nr. 1106.
Op 4 augustus 1344 maakt bisschop Johannes (van Arkel) van Utrecht zijn belofte aan de parochie alhier bekend dat hij bij vacature der kerk deze in zijn (ambts)tijd zal opdragen aan een wereldlijk geestelijke uit zijn bisdom.
GA Franeker, O.A. nr. 10, 8 reg. 3.
Op 13 december 1397 komt Intatus voor als deken van Franeker;
GA Franeker, O.A. nr. 10, 8-9 reg. 6.
ABU nr. 9, 26; Muller, Regesten nr. 1355 (diens datering 1393-1423 kan begrensd worden tot 1393-1410 omdat het stuk Ordachus als prior van Ludingakerk vermeldt en deze daar in 1410 abt werd, ABU nr. 9, 119; Muller, Regesten nr. 1844).
OFO I, nr. 32.
Hanzerecesse VII, 318 nr. 505; OUB I, nr. 308 (met Wybrand Hermana en Sycca Syaerda).
ABU nr. 9, 115; Muller, Regesten nr. 2352 (het betreft een afschrift waarbij een leesfout kan zijn opgetreden).
Schotanus, Tablinum, 120.
OFO II, nr. 22.
1436 - †1455
Mr. Andries Waltges/Walteri
Op 22 juli 1422 wordt Andries, pastoor te Kimswerd*, gekozen als opvolger van Inthet als pastoor alhier.
OFO II, nr. 22.
Jan nr. 935, 21.
V (1447-1455) voor.
Buma e.a., Codex Aysma, 451, 455, 459.
Verhoeven, Klokken, 79.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 44 n. 57.
Mogelijk is hij Andreas de Frisia, in 1431 als student te Leuven ingeschreven.
Zijlstra nr. 9352.
1469 - †1470
Mr. Berend van Stavoren
komt als pastoor alhier voor in 1469
Arch. Epemastate, IJsbrechtum nr. 23.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 44 n. 56.
Hij wordt niet vermeld door Zijlstra.
ganger genoemd
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 44 n. 56.
1473 - 1476
Meynta/Meynardus
OFO I, nr. 238 resp. OFO IV, nr. 49. Als Meinardus: Jan nr. 935, 13v.
pastoor alhier, wordt genoemd op 9 maart 1483
RA Franeker nr. 45, 1187.
OFO III, nr. 16.
hoewel hij het ordekleed nog niet had aangenomen.
Lambooij, 326-329. Hij nam het habijt eerst na twee jaren aan.
Franeker, op zijn verlangen te doen opnemen als kanunnik van het klooster te Lid-lum en de abt van Mariengaarde om Nicolaas, die door het klooster als abt gekozen is, te installeren.
Reimers nr. XXVIII; Brom, Archivalia I stuk II nrs. 1744-1745 (alleen het eerste mandaat). Voor de tegenspraak in de dateringen Kerstmis 1484 en juni 1484: Roemeling, ‘Lidlum’, 49.
Lambooij, 328-329.
komt voor het eerst als pastoor alhier voor op 28 juni 1487
OFO IV, nr. 75.
10 juni 1510.
Arch. HG Franeker nr. 1, 43-44v.
mogelijk is de sterfdatum te lezen als (12?) Kalendae Augusti (1512?).
Coll. Grafschriften, Franeker, nr. 53; De Walle, 241 nr. 1638. De naam Donia op de grafsteen (zo Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 41 n. 5) kon niet worden vastgesteld.
1512 - 1517
Mr. Sytie Martena
Op 5 oktober 1512 wordt Sicko, natuurlijke zoon van Hessel Martena uit Franeker, als pastoor alhier gepresenteerd; uit bijzondere gratie heeft de landsheer hem de kanselarijrechten kwijtgescholden.
Aud. nr. 1528, 209.
FT, nr. 92.
Mag. Sytio Martena ontving 21 mei 1513 de wijding als subdiaken, 4 maart 1514 die van diaken
Dom nr. 2544, 35v, 93.
AAU 23, 1896, 468. Hoewel ‘Mr.’ genoemd, niet vermeld door Zijlstra.
wordt 12 juni 1520 als pastoor alhier vermeld.
ABU nr. 231, 81.
1526 - †1541
Hero Hottinga
wordt 6 oktober 1526 voor het eerst als pastoor alhier genoemd.
GA Franeker, Arch. Collatoren Onze Lieve Vrouwe ter Noodleen (voortaan: ACN) nr. 1 reg. 65.
Arch. van Beyma thoe Kingma nr. 2349.
FT, nr. 160.
FT, nr. 166.
Tresoar, Getijdenboekje Sjaerdema (geen signatuur).
Zijn zoon Hero wordt in 1550 prebendaat te Dongjum*, een andere zoon, Juw, in hetzelfde jaar prebendaat te Spannum*.
Hij was een zoon van Hero Hottinga en Tiets Harinxma
StA I, 223-224; II, 151; Arch. EVC nr. 2575, 50v.
Zijlstra nr. 8318 (daar ten onrechte aangeduid als in 1539 niet residerende pastoor te Wommels).
StA I, 223-244; II, 151; Arch. EVC nr. 2575, 50v.
werd verklaard waarna zijn oom, de hier genoemde Hero Hottinga, op 18 maart 1540 de presentatiebrief inleverde.
GPCV II, 732, 783.
1541 - 1549
Mr. Johannes Henrici Sarius
geboren ca 1504
RA Franeker nr. 44, 357, 369-373.
RA Franekeradeel nr. 92, 158.
RR nr. 49, 1.
Merkwaardig is dat op 27 juli 1542 Martinus Grave, van de kruisbroeders alhier, bij de bisschop van Utrecht een verzoek indient en/of bewilligd krijgt propter raritatem sacerdotum posset de consensu superioris sui eligere et gubernare parochialem ecclesiam alhier.
ABU nr. 538–2 p. 76vo (doorgehaald), nr. 538–5 p. 95 (oorspronkelijk: losse notitie na nr. 538–2 p. 76vo). Een soortgelijke permissie werd overigens voor hem in augustus 1542 afgegeven voor de kerk te Jorwerd*, ABU nr. 238-2 p. 76vo.
Hof nr. 16691, 51.
RA Franeker nr. 180, 25.
1549 - 1550
Cornelis Reyersz.
tot dan vicarius (van de Catharinavicarie), ontvangt op 7 oktober 1549 het placet op zijn benoeming als pastoor alhier.
RR nr. 49, 1; vgl. ibid., 3 voor de benoeming van zijn opvolger op de Catharinavicarie.
RA Rauwerderhem nr. 36.
1556 - †1576
Pieter Thomas
komt op 15 maart 1555 voor het eerst als pastoor alhier voor.
Arch. HG Franeker nr. 1, 27v.
RA Franeker nr. 44, 987.
Woltjer, 154.
Tresoar, Verz. Aanwinsten nr. 279.
RA Franeker nr. 180, 254vlg.
1577 - 1578
Bernardus Meylema
Op 21 februari 1577 wordt een nieuwe pastoor alhier geïnstitueerd.
St. Jan nr. 1168.
Arch. HG Franeker nr. 1, ongefolieerd gedeelte.
Op 16 mei 1578.
Ibid.
niet onder de in 1580 uitgeweken geestelijken genoemd. Hij overleed vóór
februari 1585.
RA Franeker nr. 127, 270v: vermeld een destijds gesloten accoord met de crediteuren van wijlen heer Bernardus Meylema.
komt op 19 augustus 1523 als vicarius alhier en vicecureet voor.
GA Franeker, O.A. nr. 84 reg. 56.
Walsweer beschouwt deze vicarie als de oudste.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 43 n. 53.
vroeg in de 14e eeuw moeten hebben bestaan. Aan deze vicarie te relateren geestelijken zijn echter
pas vanaf het begin der 16e eeuw bekend. In 1509 pretenderen raad en gemeente het recht van colla-
tie te hebben; evenzeer echter meent Edwer Siaerda daartoe gerechtigd te zijn. Op 5 december 1509
schrijft Heinrich von Slenitz namens de Regenten in Friesland aan de landsheer, hertog Georg van Saksen, dat het leen ongeveer een half jaar eerder (dus omstreeks mei) vacant werd. Gemeente en raad van de stad zouden met toestemming van de hertog daarop dr. Henrick van Warns hebben gekozen; Edwer Siaerda, aan wie door de hertog eveneens een toezegging zou zijn gedaan, wilde een burgerzoon – niet met name genoemd – daarop. De Regenten hebben daarop tijdelijk dr. Paulus Schiller, ‘Locat’te Leipzig, als vicarius benoemd doch deze heeft inmiddels ontslag gevraagd. Zij
zijn van mening dat de zaak tot het overlijden van Edwer op schikkelijke wijze geregeld moet worden en dat moet worden voorkomen dat de stad in het gelijk wordt gesteld. Daarom zou – in ruil voor zijn resignatie – dr. Hendrik met de Catharinaprebende (= vicarie) moeten worden voorzien waarna Wibodus Siciams (of: Si?rionis ?) deze vicarie zou kunnen krijgen.
HStA Dresden, Friesl. Sachen, Loc. 8182, 1505-1509, 350-350v.
Deze ruil heeft blijkbaar zijn beslag gekregen. In 1511 en 1514 staat heer Wybe te boek als gerechtigd tot een rente uit een zate te Dongjum (die toebehoorde aan de Crispinus en Crispinianusprebende alhier).
Tjessinga I, 7, 69.
BB I, 256, 258.
Tjessinga I, 7, 69.
BB I, 256.
Merkwaardig is dat de pastoor verklaart dat hij donderdag na Jubilate (zonder jaar) heer Henricus institui ac in realem, corporalem et actuelem possessionem … poni, mitti, induci en herhaalt de verklaring over de inbezitstelling op 10 juni 1510 – met Wibodus, primus vicarius, en de prebendaat Reynerus Bernardi als getuigen –
Arch. HG Franeker nr. 1, 43-44v.
RA Gaasterland nr. 82, 24.
1509
vacant
HStA Dresden, Friesl. Sachen, Loc. 8182, 1505-1509, 350-350v.
1509 - 1509/10
Dr Hendrik van Warns (betwist)
Als vicarius alhier wordt hij op 12 juni 1509 genoemd.
RA Gaasterland nr. 82, 24.
1509 - 1509
Dr Paulus Schiller (tijdelijk)
1509/10 - 1517
Wybe/Wibodus
zal eind 1509/begin 1510 met dit leen zijn voorzien (zie boven), wordt 10 juni 1510 als ‘primus vicarius’ alhier genoemd
Arch. HG Franeker nr. 1, 43-44v.
FT, nr. 92.
BB I, 256, 258.
1543
Mr. Hermannus Probus
uit Utrecht, is in 1543 bezitter van deze vicarie.
BB I, 258.
1553 - 1557
Pieter Anthonisz.
in 1543 (niet meer ca 1549) vicarius van de Catharinavicarie alhier, wordt 1 maart 1553 genoemd als vicarius van de Nicolaasvicarie.
Arch. HG Franeker nr. 1, 41.
RA Franeker nr. 44, 951.
RA Franeker nr. 126, 863.
Ook deze vicarie zou tot tenminste vroeg in de 14e eeuw teruggaan (zie hiervoor). Daaraan te relateren priesters zijn ook hier pas vanaf het begin der 16e eeuw aanwijsbaar.
1509/10- 1517
Dr Hendrik van Warns
eerder in 1509 door de stad Franeker voorzien met de Nicolaasvicarie, waarover een geschil ontstond met Edwer Syaerda, verkreeg eind 1509/begin 1510 de Catharinavicarie (zie hiervoor). Dat hij inderdaad voortaan van deze vicarie bezitter was werd hiervoor aangetoond. Als vicarius komt mr. Hendrik nog op 21 en 23
maart 1517 voor.
FT, nr. 92. Hoewel ‘Dr.’ resp. ‘ Mr.’ gGenoemd wordt hij niet bij Zijlstra aangetroffen.
1540 - 1543(6?)
Pieter Anthonisz.
komt voor het eerst als vicarius alhier voor op 12 september 1540.
FT nr. 160.
BB I, 258, 259.
Tjessinga I, 7, 69; BB I, 256.
RA Franekeradeel nr. 93, 194.
FT, nr. 191.
vicarius alhier, ontvangt op 7 oktober 1549 het placet op zijn benoeming als pastoor alhier.
RR nr. 49, 1.
1549 - 1550
Pieter Wybrants
voordien vicarius te Buitenpost*, ontvangt op 13 december 1549 het placet op zijn
benoeming tot vicarius op het Catharina-altaar alhier, vacant door de resignatie van de voorgaande.
RR nr. 49, 3.
RR nr. 49, 14
RR nr. 49, 17.
van Vreeland, tot dan kapelaan van mr. Pieter Herus, pastoor te Leeuwarden-Oldehove*, ontvangt op 3 juli 1550 het placet op zijn benoeming als opvolger van de voorgaande.
RR nr. 49, 17.
Vanaf het midden der 15e eeuw worden alhier vicarii vermeld die echter niet te relateren zijn aan
één van de twee bekende vicarieën.
midden 15e eeuw Douwa
Buma e.a., Codex Aysma, 471.
1448
Widnoldus
Arch. Epemastate, IJsbrechtum, nr. 10.
1466 - 1473
Nicolaas/Claes Hayaz.
Op 9 augustus 1466 treedt heer Claus te Franeker als arbiter op.
OFO III, nr. 6.
Arch. Varia Staten nr. 73, inv. Mary Haersma d.d. .
OFO I, nr. 206.
OFO I, nr. 236.
OFO I, nr. 238.
Op 23 april 1473 komt mr. Mamma als vicarius alhier voor.
OFO I, nr. 236.
Zijlstra nr. 8096.
GPCV I, 625-627.
1501 - 1503
Johannes Goswini van Huet
uit Zwolle, in 1483 prebendaat alhier
FT, nr. 44; familienaam volgens het zegelrandschrift, zie FT, 465; vgl. ibid., 456.
GA Franeker, O.A. nr. 10, 43-44vo reg. 32.
OFO IV, nr. 134.
wordt op 30 oktober 1503 als vicarius vermeld.
Arch. Liauckamastate nr. 471.
komt 19 augustus 1523 als vicarius en vicepastoor alhier voor
GA Franeker, O.A. nr. 84 reg. 56 (vicaris pastoor); Hallema, 115 vicarius en vicepastoor; hij beschouwt hem als de opvolger van Wybe, vicarius van de Nicolaasvicarie, maar uit de bronnen blijkt dat niet.
GA Franeker, Arch. ACN nr. 2 (Telting nr. 42).
Zijlstra nr. 8329.
Dom nr. 2544, 58.
AAU 23, 1896, 395.
1530 - 1533
Mr Henricus Ludolphi
Als vicarius komt Henrick voor in 1530
Arch. Epemastate, IJsbrechtum nr. 69.
OFO II, nr. 364.
Zijlstra nr. 7825.
1537 - 1540
Sybrant Sipckesz. à Rispens
Op 5 september 1537 wordt Sybrant, vicarius alhier, voogd over de weeskinderen van (zijn broer) Andle Sipckesz.
RA Hennaarderadeel nr. 36, 318.
FT, nr. 147.
RA Franekeradeel nr. 92, 8.
Hij was een zoon van Sipcke Ulbes Rispens te Oosterend
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 50 n. 143.
1538 - 1539
Aeltzo Nicolai
komt als vicarius alhier voor op 20 oktober 1538
FT, nr. 147.
RA Franeker, nr. 44, 745.
komt 1 februari 1546
FT, nr. 191.
GA Franeker, Arch. Gerecht van de stad Franeker nr. BB 1 (Telting nr. 58).
Fredericus Galeni, van Leeuwarden, werd 1 juli 1530 te Leuven als student ingeschreven.
Zijlstra nr. 9279.
(1556 -) 1559
Goytze Wibesz./Godfridus Vibrandus Haegius
Met de laatste naam ondertekent hij op 20 juli 1556 met andere geestelijken alhier
een testament; zijn functie is dan niet aangegeven.
RA Franeker nr. 126, 684.
september 1559 als vicarius alhier voor.
RA Gaasterland nr. 35, 179.
wordt als vicarius – wel alhier – met Griet, heer Martens huisvrouw, genoemd op 8 december 1561.
RA Franeker nr. 180, 80, 75v (koop van enkele goederen op een boelgoed).
komt als vicarius alhier voor op 28 april 1566.
RA Franeker nr. 225, 41v.
1567 – ca 1571
Joannes van Arnhem
wordt als vicarius alhier genoemd op 17 april 1567
RA Franekeradeel nr. 94, 363.
1571 wanneer mr. Egbert Welius als zijn opvolger wordt genoemd.
RA Franekeradeel nr. 94, 221.
wordt informatie ingewonnen over het verzoek van Joannes Arnhemius, destijds
vicarius alhier;
RR nr. 31, 58.
1568 - 1577
Gerrit Alberts
van 1550 tot 1565 bekend als pastoor te Herbayum*, komt hier voor het eerst voor
op 10 december 1568,
RA Franeker nr. 180, 169.
RA Franekeradeel nr. 4, 14v.
Hof nr. 16696, 174.
1571 - 1575
Mr Egbert Welius
van Kampen, wordt als opvolger van Joannes van Arnhem genoemd op 25 oktober 1571
RA Franeker nr. 180, 169.
RA Franeker nr. 116, 18-18v.
Onze Lieve Vrouwenprebende of Sjaardemaleen
Hazelhoff veronderstelde dat het leen mogelijk gesticht zou zijn door Both Hobbema († 1444 op
Oud Sjaardema), vrouw van Sicke Sjaardema, waarvan een dochter Edwerd, vrouw van Douwe
Aylva waarvan een dochter Swob, gehuwd met Jarich Hottinga, en een zoon Tjaart, de vader van
Luts, gehuwd met Gerrolt Herema.
Hazelhoff, 30, 35, 37.
voorkomen als patronen van de Onze Lieve Vrouwenprebende.
GA Franeker, O.A. nr. 83 reg. 44.
Walsweer daarentegen merkt op dat Both Hobbema in 1435 moet zijn overleden en al haar bezit aan
de kerk van Dronrijp naliet. Zijns inziens werd het patronaatsrecht uitgeoefend als heerlijkheidsgevolg van het Sjaardemaslot maar die band gaat niet verder terug dan halverwege de 15e eeuw. Het slot kwam tot stand in de jaren 1446 – 1449.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 33.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 36.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 35-37. Het lijkt ons echter dat hier sprake is van een misverstand. Tot 1539 beschouwde de landsheer zich als de enige tot presentatie van geestelijken in Friesland gerechtigde. Het recht daartoe was door hertog George van Saksen geüsurpeerd. Voordien waren de patronaatsgerechtigden zelf tot de presentatie gerechtigd, dus ook de eigenaren van Sjaerdema. In 1539 werden de oude rechten der patronaatsgerechtigden hersteld.
Van Burmania, Analecta, nr. 2 (Hazelhoff, 43-44).
Hazelhoff, 51.
In 1554 blijken er meer gerechtigden te zijn. Aan de ene kant staan Frouck van Hottinga (weduwe
Botnia) en Edwer van Herema (weduwe van Aesgo van Hoxwier en dochter van Luts Sjaardema)
die 17 juni 1554 met Menno van Camminga, Julius van Dekema, Hero van Ockingha, Goffe van
Roorda en Cunera van Martena als collatoren voorkomen;
Hazelhoff, 45 (GA Franeker, Arch. Sjaerdemaleen nr. 1); vgl. Tresoar, Hs. 1510 portef. 4 (stukken Sjaerdemaleen).
GA Franeker, Arch. Sjaerdemaleen nr. 1; vgl. Tresoar, Hs. 1510 portef. 4).
Vgl. schema bij Hazelhoff, 18-19.
Het verdere verloop van gerechtigdheid tot de collatie is niet gevolgd. Het leen is na de Reformatie
een studieleen geworden en bestaat als zodanig nog steeds.
ca 1499- †1511
Reyner Berentsz. (Ammama)
tot 1498 bekend als pastoor te Wommels*, is 30 november 1501
GPCV II, 217-218.
OFO I, nr. 459.
Aud. nr. 1528, 212.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 32-33.
1511 - †1539
Mr Aesgo Hessels Albada (Aesgo Laquert)
Op 14 oktober 1511 presenteert de stadhouder namens de landsheer, hertog George van Saksen, tot de prebende van Onze Lieve Vrouw te Franeker, waarvan de hertog het patronaatsrecht toekomt
Hierop baseert Walsweer zijn opvatting dat het patronaatsrecht ook vanouds de landsheer toekwam. Niet echter is in 1511 aangegeven waarop dit recht stoelde, alleen dat de hertog van Saksen het had.
Aud. nr. 1528, 212.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 49 n. 139.
Zijlstra nrs. 11481, 6308.
Dom nr. 2544, 34v, 90.
AAU 23, 1896, 468.
GA Franeker, O.A. nr. 83 reg. 44 (13 april 1520); OFO II, nr. 327 (20 december 1525); RA Hennaarderadeel nr. 36, 223 (22 april 1534) en 241 (18 november 1534). .
OFO IV, nr. 239 (31 maart 1524); OFO II, nr. 316 (2 april 1524) en 319 (7 november 1524).
Vgl. Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 49 n. 138. Wel is in 1515 of 1516 sprake van enkele binnenkort vacerende lenen waaronder dat van M. Aesge Hessels, derde prebendaat te Franeker (NA, Arch. ACB nr. 389x).
Aesge Hessels overleed in het voorjaar van 1539,
Aud. nr. 1528, 104-105.
1539
(Jacob of Govaert) van Stavele
De erfgenamen van Sjaardema verzochten in mei 1539 aan de keizer om geadmitteerd te worden het door zijn overlijden vacant geworden beneficie te mogen vergeven;
Ibid.
Ibid.
GPCV II, 731.
Aud. nr. 1728, 208. Hij legt daarbij over een copie van de verlening van de prebende in 1511 (ibid., 209-210) en uittreksel uit een register van presentaties in 1511-1512 door de hertog van Saksen (ibid., 211-212). Met name het laatste uittreksel is om verschillende redenen van bijzonder belang. Reeds in de Saksische tijd werd dus reeds een registratie bijgehouden van verleende presentaties. Helaas zijn alle daarop betrekking hebbende stukken verloren gegaan!
Aud. nr. 1533, 55 (niet vermeld in het Overzicht Microfiches Stukken Brussel).
Tresoar, Hs. 1510 portef. 4 (daarnaar in: van Burmania, Analecta, nr. 1); ook NA, Arch. Grafelijkheidsrekenkamer nr. 530A, 77-77v.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 35.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’,43 n. 45.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 35-36.
Wie van de twee zoons van Jacques van Stavele en Johanna Smaijers, Jacob of Govaerd.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 49 n. 140.
Aud. nr. 1533, 54, 6 mei 1541: bericht aan de landvoogdes over zijn overlijden op 4 april 1541.
Overigens mag in herinnering worden geroepen dat in 1520 Gerrolt Herema en Swob Sjaarda – met mr. Ezo (Aesgo) als prebendaat – als patronen van de Onze Lieve Vrouwen prebende voorkomen bij een uitspraak over vergoeding aan de prebende wegens een verbrand huis.
GA Franeker, O.A. nr. 83 reg. 44.
1540 - †1546
Sybrant Sipckesz. à Rispens
tot dan vicarius alhier wordt op 14 maart 1540 genomineerd als prebendaat; ge-
steld wordt dat de stemmen bij de electie staakten en dat bij loting Sybrant pre-
bendaat werd.
Hazelhoff, 45 (Van Burmania, Analecta nr. 2).
Hazelhoff, 51.
tot dan vicarius alhier, wordt 5 augustus 1546 gekozen als prebendaat.
Hazelhoff, 51.
prebendaat en deken van Franeker komt hij voor op 12 en 16 februari 1549
RA Franeker nr. 44, 369-373.
ABU nr. 231, 171 (als Fredericus Galama).
Tresoar, Hs. 1442, 540-541.
(1554
Dr Upke van Burmania)
Op 17 juni 1554 geven Frouck van Hottinga (weduwe van Botnia) en Edwer van Herema (weduwe van Hoxwier) aan de prebende na het overlijden van de voorgaande te willen begeven.
Hazelhoff, 45 (GA Franeker, Arch. Sjaerdemaleen nr. 1).
weet op 26 augustus 1554 de keuze van dr. Upke (van Burmania) door te zetten
Hazelhoff, 45 (GA Franeker, Arch. Sjaerdemaleen nr. 1).
Tresoar, Hs. 1442, 540-541.
GA Franeker, Arch. Sjaerdemaleen nr. 1.
verklaart 21 november 1554 de prebende na vier jaren te zullen teruggeven in handen van collatoren; hij zou dan of priester zijn en het leen zelf bedienen of indien hij geen priester zou worden het leen restitueren.
GA Franeker, Arch. Sjaerdemaleen nr. 1.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 50 n. 150.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 50 n. 150.
Zijlstra nr. 12410.
- voor 1580
Hero van Hottinga
beneficiant van het leen, had het teruggegeven waarna het een tijdlang niet be-
diend was geweest.
Hazelhoff, 52.
leden pastoor Hero van Hottinga, mogelijk een zoon van Jarich Hottinga, in
1580 notaris te Franeker.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 51 n. 152. Een Hero van Hottinga werd 10 juni 1577 als student te Keulen inge- schreven; Zijlstra nr. 1423 noemt deze een zoon van Dominicus van Hettinga maar de oudste zoon heet Jarich. In de Genealogie-Hottinga (Stb. I, 224) is hij niet te plaatsen
De stichting van dit leen zou teruggaan tot 1204 en zijn geschied door Focco Hummama en Tet van
Indijck en Pytter Aesonge en Zimek Hummama; de tekst van de fundatiebrief (afschrift van een zo-
veelste copie) is echter 16/17e eeuws.
Arch. Provinciaal Bestuur 1813-1918 nr. 3778, 231; vgl. Van Apeldoorn II, 229-230.
namen van de stichters en het reserveren van het jus patronatus en (de daaruit voortvloeiende col-
latie)– kan misschien juist zijn. Meegedeeld wordt dat in 1503 Wybrant Hommema een afschrift
van de stichtingsbrief zou hebben gekregen.
Stb. I, de genealogie Hommema (Dronrijp) komt hij niet voor.
Volgens Walsweer bestond het leen in ieder geval in 1455.
Walsweer, ‘Sjaardemalien’, 41 n. 7.
begeving van het leen. De magistraat van Franeker heeft blijkbaar een priester benoemd waartegen
Goedfrunt Hayesz., als nakomeling van de stichters, in verzet komt. Scheidslieden spreken daarop
uit dat de door de stad benoemde prebendaat in het rustige bezit der prebende zal blijven en dat na
diens afstand of overlijden Goedfrunt in dat leen de benoeming zal doen en dat als het beneficie
daarna weer openvalt de alsdan rechthebbende het leen zal begeven.
GA Franeker nr. 85 reg. 56.
gehandeld (zie hierna). In de eerste helft van de 17e eeuw procedeerde de stad Franeker nog over
deze prebende maar na 1635 schijnt het zijn – vermeende – rechten daarop te hebben verloren of
prijsgegeven.
Van Apeldoorn II, 230-235.
Het leen bezat vooral land te Ried
BB I, 259; Tjessinga I, 10, 11; 71, 72.
Aan het leen verbonden priesters zijn eerst vanaf ca 1500 bekend.
<